| L’ULTHIMU 
            SONNIUdi Nino Fois
  
             
           Pusaddu in duna 
            caddréa a rotelli assintadda a occi a una vintana, biancu che 
            la mussuruna e cu’ l’occi imbambarriaddi i’ la manniddài 
            di lu zeru e di lu mari di la Ligùria, Brotu era pinsendi a 
            un muntòni di cosi chi li vuràbani i’ li zirèmbri 
            che muschina anniuràdda in sera d’isthìu.Li parìa d’assé acciaraddu a lu bordhu di lu basthimentu 
            chi s’era mulladdu da Porthuddorra in duna sera d’abbrìri. 
            Vidìa la scia bianca chi si dassàba a puppa: s’allungaba… 
            e, più s’allungaba, s’ipaglìa, s’ipaglìa 
            finz’a no vidéssi più.
 … E lu zeru di chissa sera…
 Era carasori e lu tòraru mannu e ruiu z’era cabburendi 
            a chidd’ara di la Schumùnigga. L’isthella di zinnaddogiu, 
            puntuàri i’ lu ciaròri cristhallinu sou, parìa 
            sucutendi làgrimi di prella pa’ chissa parthènzia 
            di tristhùra.
 Lu babbu a Brotu l'abìa porthu in faculthài e s'era 
            fattu un masthru di primma.
 L'indùsthria, ma parò, che aròibbu famiddu, si 
            z'abìa tragaddu umbè di genti e di pizzinni a li butréi 
            no vi n'accudìani più pa' fa l'ischènti. Finz'e 
            lu trabàgliu era ischuminzendi a andà inorammara: érani 
            intrendi in voga gianni e balchòni di allumminio e lu lignàmmu 
            s'era althariaddu i' lu présgiu chi parìa d'oru.
 La butréa era dibintadda più manna e la casa più 
            minori manu manu chi criscìani li pizzinni. Quattru n'abìa: 
            tre fèmmini e un màsciu e vurìani tenti contu 
            e pisàddi cumenti si tocca.
 Li fèmmini oramai s'érani cujubàddi e lu màsciu, 
            chi era lu più minori, era ancora in casa, brabu pizzinnu, 
            sodu e di sienzia. A chissi tempi, ma parò, un masthrudàscia 
            no vi la fazìa più a guadagnà lu tantu pa' fa 
            andà addananzi la famìria e, tandu, abìa dizzisu 
            di zirchassi un trabàgliu in cuntinenti.
 Pa' via d'un fitiànu chi abìa robba d'amigghi in Genova, 
            l'abìani daddu un posthu di magasinéri in un dipòsitu 
            di lignammu.
 Chissa sera d'abbrìri, acciaraddu a lu bordhu di lu basthimèntu, 
            Brotu, figgiurèndi la scia chi si pirdhìa in mari, s'era 
            disthacchendi da la so' terra che fiori chi si ni sega da lu so' ratu. 
            La famìria era già i' la gabbìna e eddu sighìa 
            li pinsamenti soi pròpiu cument'e abà, pusàddu 
            i' la caddréa a rotelli, addananzi a chissu mari mannu chi 
            lu chirriàba da Sassari soia.
 … E in chissu mamentu s'ammintaba d'umbè di cosi…
 Li parìa d'assé in butréa, in chissa isthrintaredda 
            di Santu Dunaddu, farendi a manu manca in Carréra Longa… 
            Un purthiggàri… Un ciapìttu, la robba tesa i' 
            lu firuverru cu' lu furchòni infishìddu i' lu muru e 
            un fiàggu beddu di tàuri passaddi a pianitta.
 … E lu pinsamentu bora più a chidd'ara ancora: a cand'era 
            pizzinnu, ischènti indè masthru Peppinu Arrumbaddu, 
            e vedi lu bottu di la colla innant'a lu foggu, in carrera e li pari 
            d'intindì una carrozza ; bozi di pizzinni "ADDARE' ADDARE'!" 
            e iffuitàddi e iffuitàddi… Ma… No!… 
            No so iffuitaddi… E' lu sèghede-sèghede…
 Eddu era un pizzinnu in pantaròni corthi e l'anchi biaìti 
            da lu freddu. Era azzindendi lu foggu in carréra pa' isgiuglì 
            la colla. Tutt'in giru no s'intindìa ischimùzu in chissa 
            sera di carrasciàri. Da luntanu accò lu sèghede-sèghede 
            di li mazziddàgi.
 Masthru Peppinu z'è drentu, incullendi e eddu è dendi 
            attentu a lu foggu e a lu bottu di la colla. Lu sonu e li bozi si 
            so accusthèndi e Brotu n'è pirdhèndi li sintìddi… 
            "… Si m'acciaru a la cantunadda li veggu farendi" 
            e, chena punì tempu in mezu, molla lu bottu innant'a lu foggu 
            e pìglia l'abbrìbu. La genti era tutta acciaradda a 
            li balchòni e in oru di gianna.
 Lu carrasciàri di li mazziddagi era propiu in pienu: Li buscìcchi 
            in punt'a li canni, chìbbari che Nanni cu' lu trunnéu 
            tiraddu e l'archi di chessa e di pèri di coda di cabaddu, untaddi 
            a pezi grega, i' l'isthriscià, a l'and'e torra, fazìani 
            sunà lu sèghede-sèghede chi era un ipantu. In 
            mezu a òmmini mascharaddi, gobbi, zoppi, cu' li corri e visthùddi 
            di peddi e linzòri, a ciucunera a coddu, ischisthiendi e ciaccutendi, 
            v'era l'ussu, liàddu a cannàu e a caddena, chi baddaba 
            a sonu di sèghede-sèghede i' lu buriùmmu di la 
            canzona zicchirriàdda a bozi postha.
 … E candu l'è passaddu addananzi unu cu' lu linari bira 
            bira di frisgiòri, Brotu s'è ammintaddu chi abìa 
            dagaddu lu bottu di la colla i' lu foggu. Cument'e pissighìddu, 
            z'entra i' l'isthrintaredda e curri a butréa… Lu foggu 
            s'era isgiaraddu e lu botu era a bocc'a terra.
 La dì Brotu era turraddu a casa cu' li sazi i' l'anchi e abìa 
            pigliaddu lu resthu da lu babbu , pròpiu che la voltha chi 
            s'era affarraddu i' lu pàtiu giugghendi a paramitipàcca.
 La soia era una marròcura pugnimìncura d'agliàsthru 
            e candu l'ischudìa a tuttu coddu, si azzisthàba, fazìa 
            disacatu. Gesuminu, un pizzinnu di carrera più mannu soiu d'un 
            pàggiu d'anni, n'abìa una curibintòsa chi paraba 
            umbè li còipi ma, la dì, Brotu vi l'abìa 
            iparradda in dui che péssigghi fatitu.
 Canti ni l'érani intraddi in manu di marròcuri: n'abìa 
            aùddu troi, baddariàni e lebii, ma che la pugnimìncura…
 E la tinìa ancora rimunìdda, chena curdhagliòra, 
            i' lu caràsciu, umpari a la tabacchéra di la giaja.
 …E finz'e lu babbu li parìa di vidé, cun chiddi 
            musthàzzi a punta che Vittòriu Manuelli di Piazza d'Itaria. 
            Zappadori era e di li boni, zirchàddu da tutti. Candu ricuìa 
            la sera, tutta la famìria dubìa-d-assé in casa 
            e la zena in banca. Turraba isthraccu cu' la zappa a coddu e lu saccapani 
            biòddu. Di branu arriggaba calche rumagliettu chi la mamma 
            di Brotu punìa a mògliu addananzi a Nosthra Signora 
            di la Nunziadda drent'a una camapana di breddu innant'a lu cantaranu.
 Li fiori chi l'abanzàbani li dazìa a li di lu vizinaddu. 
            Di lu tempu arriggaba zea, zicòria, rughìtta e ipàramu.
 In dì di festha si muddaba pa' andà a messa cantadda 
            a Santu Purinàri. La dumènigga a manzanu si zi faraba 
            a Portha di Mazzeddu e ighìbi acciappaba lu trabàgliu 
            pa' tutta la chedda. Brotu puru v'andaba a chissa messa puru si timìa 
            lu Rittori, un preddi mezu zoppu e buziadori quasi che l'orghanistha, 
            Masrhru Bainzu, un cazzuraggiu basciottinu e grebu chi parìa 
            fatt'a misura pa' la caddrearedda di la butréa soia.
 Ma la dì più aisittadda era la dì di li Candareri. 
            A lu babbu pa' un paggiu di volthi l'era tuccaddu a fa lu paraju e, 
            chissa dì, in casa soia v'era festha manna avveru. E chi gusthu 
            chi vi pigliaba, cand'era minori, cu' l'althri fidari soi, a acumpagnazzi 
            li candareri, i' la faradda, finz'a Santa Maria…
 Abà, pusaddu i' la caddréa a rotelli, immaimmuraddu 
            e faccibiancu, cu' l'occi imbambarriaddi, li pari d'intindì 
            lu tamburu di Mazaosthu, lu pìffaru, li bozi di la genti abbuddrunadda 
            in piazza. Li pari di vedé li candareri in fir'in fira, addananzi 
            a la Ziddài. So baddendi, si so ghindurendi, althi finz'a zeru, 
            cu' li betti cururaddi…
 Ottu pagia di brazzi forthi so all'azz'e fara a sonu di tamburu… 
            Millu! Accò chi si n'acciara unu cu' la frigura di Santu Giuanni; 
            addareddu, cu' la banderedda ruia v'è un zappadori visthuddu 
            di nieddu e in musthazzi a punta che Vittoriu Manuelli di Piazza d'Itaria…
 No! No è una banderedda, è un rumagliettu di baschu 
            ruiu…
 S'aggiudda lu candareri a coddu, a la sora…
 No è più lu candareri, è un marroni…
 E, l'ischuru, è a un ganzu, cun dun sumbreri mannu mannu in 
            cabbu...
 Da Portha Sant'Antoni piglia pa' Santu Purinari finz'a Pozzu di bidda; 
            z'azza i' lu Pàtiu di lu diàuru e z'entra i' l'isthrinta 
            di la Pùrizza…
 In gianna v'è una feminedda a mucaroru in cabbu, buffendi lu 
            foggu i' lu brasgeri.
 … Una zirriora passa che saetta i' l'aria niedda di la sera 
            e la vintana acciaradda a lu mari di la Liguria, pianu pianu, si tanca, 
            pa' sempri.
 |