|  
           Tziu Gasparru Canete, un'omine 
            in aparentzia galu vigorosu, dae su mese de frearzu fit firmu. Che 
            colaiat sas dies assoliadas de su prim'istiu in s'oru de sa janna 
            de domo sua, pro si catzare su fritu mortale, setidu in d'una carrotzella 
            de pedde fartza in colore de cafè, dae inue che bidiat sa punta 
            "La Marmora", sa prus arta de su Gennargentu, nuda e chene 
            nie.Non l'est mai agradadu che ateros antzianos a che colare sa die abaidande 
            sas "Telenovelas" trasmitidas dae sas televisiones de Berlusconi. 
            Non bi resessiat a cumprender ite gustu bi podiat picare compare Mialle, 
            compare Tineddu, sa muzere, tzia Angheledda, a ponner fatu, dae manzanu 
            chito a note arta, a cussas milli istorias chi non finian mai, postas 
            in confusione tra unu maridu corrudu e una fiza burda; tra unu zingaru 
            arrudidu e una ricona isfainada.
 "Istorias chene sensu e chene vida!" che l'abochinaiat, 
            dae fora, a tzia Angheledda chi bi resessiat, chissai comente, a abaidare 
            cun d'un'ocru sa cassarola posta in su furreddu de sa cucina a gas 
            e cun s'ateru sa televisionedda a colores chi l'aiat regaladu su fizu 
            prus minore, emigradu in Germania.
 Si colaiat su mucadoreddu in ocros, cando, cun sa guledda in sa buca 
            isdentada, ascurtaiat incantada sas paraulas de amore e sos prantos 
            bissiosos e fartzos de cudd'atritzedda cun sos pilos de tricu e cun 
            sos ruiores pintados.
 Tziu Gasparru a issa non l'aiat mai nadu paraulas de amore che sas 
            chi intendiat in sa televisionedda chi a s'iscuru, cando ch'ismoriat 
            sa lampadina pro risparmiare currente, pariat una pantuma cun sos 
            corros tortos, bennida dae sa luna. Tziu Gasparru però, tra 
            una tramudada e s'atera l'aiat imprinzada deche bortas, semper innantis 
            de tucare a Campidanu. Totu mascros lis sun bessidos: bellos, sanos, 
            sapios e traballadores. Fin s'orgogliu de su patriarca: tziu Gasparru 
            Canete.
 Ma como isse juchiat in conca ateros bibiriolos. Dae cando a catza 
            russa s'aiat secadu s'ossu mannu de sa cossa manca, non si daiat prus 
            pasu. Una frebichedda lena, a bellu a bellu lu fit dilliriande. Pensaiat 
            a sa caminadas chi galu s'aiat potidu facher, che unu tempus, in sos 
            montes de Belvì a catza de porcrapos o trubande, a boches e 
            a fruschios, pro carchi tretu, sa gama chi aiat lassadu in manos a 
            sos bator fizos prus mannos. Sas camineras anticas de su Gennargentu, 
            cando isse fit zovanu, juchian su colore de sa terra pro su travicu 
            continu; como fin cucuzadas dae su fenu e dae su ruvu chi affocaiat 
            peri sos arbores de olostru chi imbetzes de bocare laddareddas ruias 
            che samben, parian dare frutos nieddos de mura. Sos fizos non picaian 
            prus cussas camineras pro arrivare a sos pranos de Oristanis.
 Annos innantis garrigaian sa gama in camios fatos aposta pro tramudare 
            bestiamine; como sas berbeches las lassaian semper in intro sas istallas 
            umbrosas e pulidas e murghian cun didales de plastica, atacados a 
            s'eletricu. Su latte ch'andaiat, cun d'unu sistema de tubitos a unu 
            lapiolu de atarzu friscu che nie, comente cherian sas lezes de sa 
            Comunidade Europea. Non s'intendian prus sos sonos de sas murghijolas 
            e de sas lamas de zincu e nemmancu su fracu de su casu fatu. Peri 
            sas berbeches non meliaian prus che a tando. Dae sos montes Desulesos 
            a Arborea, como fit unu brincu, un'artzada de ocru. In zoventura, 
            tziu Gasparru bi poniat dies de caminu a pè, ca sos caddos 
            fin semper garrigos de trastis: murghijolas, lamas, lapiolos isilesos 
            e bertulas prenas de recatu. Tziu Gasparru manu manu chi falaiat dae 
            su monte a su mare, s'ispozaiat e arreaiat in camisa e in cartzones, 
            a brussos nudos, russos che fusos de carru. Sas berbeches currian 
            per'issas a su mare fachende tintinnare fuliosos sos sonazos tonaresos, 
            pessichidas dae sos canes fonnesos pro las recorder a mandra. Issas 
            intendian su fracu de s'erba frisca e de su sale e tziu Gasparru su 
            nuscu areste de fenu imballadu chi bocaiat sa zorronadera Milesa, 
            chi traballaiat in sos campos de fava e de iscartzofa, a lacana cun 
            sa pastura issoro. Fortzis fit cussu nuscu chi li fachiat disizare 
            su mare.
 Isse muntagninu mudurru, abituadu a bider sas feminas semper isserradas 
            intro de domo, presoneras de costumenes colorados e tostos, fit imbeladu 
            de sas zovanas Cabrarzinas in bestires longos e lizeros chi, cando 
            tzapaian in sos campos, ancrucadas, si los astringhian in mesu de 
            ancas. Faeddaian su limbazu tostu maurreddinu e ammoraian a cambiu 
            a pare pro su turrone. E fini pro sa mentalidade sua isbirgonzidas 
            e fronti mannas che sas atritzeddas de sas telenovelas. E si ch'est 
            infadadu de sas ismurinadas coladas cun sa Milesa, tra unu basu, un'astrinta 
            de titas e un'imperriada impressida cun sa timoria ch'esseret arribadu 
            s'ammoradu piscadore, zelosu che cane. Lu turmentaiat su disizu de 
            su nie e de sos montes inue s'orizonte non fit mai una riga chene 
            fine. Medas notes non resessiat a dormire pensande a sa castanza arrustida 
            in su farivari e a sa nuche tracheddajola. Tando in su bisu sa cara 
            tunda de sa Milesa picaiat ateras formas, ateros connotados. A bortas 
            sos de sa mama, ma su prus sos de Angheledda, cun sas tritzas còrbinas, 
            sas ocradas de focu e sas paraulas prontas. Angheledda l'aiat torradu 
            medas bortas curcuricra e su tratadore a sa fine l'at nadu isconsoladu 
            de si nde chircare un'atera. Issa l'aiat semper rispostu, cunsizada 
            dae sos mannos, chi fin in zirma pro s'interessu male partidu, chi 
            non fit in chirca de "Canetes". Sos fizos suos depian naschire 
            e crescher cun sos pilos nieddos che a issa.
 Pro sa veridade "Canete" bi lu mutian a zistris a su mannoi 
            de tziu Gasparru ca dae minore, chissai pro cale miraculu de sa natura, 
            juchiat sos pilos luchidos in colore de prata. E "Canete" 
            lis est abarradu pro un'irballu de iscritura de su missu cumonale. 
            Ma isse cheriat a Angheledda. E una die, a sa novina de sa Itria, 
            in sa nurra de santu Cosomo, aiat connotu unu bendidore gavoesu de 
            briglias, murrales e isprones.
 Divennidos amicos a pustis de un'imbriachera de anitze, tziu Gasparru 
            l'aiat faeddadu de sa penas suas de amore. Su gavoesu, chi naraian 
            chi fit majarzu, s'est postu a rider iscudendesi sas manos a sas cossas 
            e, che unu chi aiat manicadu pane de sete furros, l'aiat nadu. "Mandali 
            loritzinas de coraddu a forma de pipirilloddi."
 Tziu Gasparru dae cussas pacas paraulas at cumpresu chi su gavoesu 
            fit a beru unu majarzu. Ite nd'ischiat isse de su pipirilloddi? S'at 
            ammentadu chi cando aiat undichi o doich'annos a domo sua andaiat 
            semper una zermana, neta de tzia " Murinedda", sorre carrale 
            de mannoi " Canete". Una pitzinna cun sas tritzas nieddas 
            pichidas e ladas, cun sos ocros birdes, maduros che lunas. Issa imbidiaiat 
            semper sas feminas mannas ca juchian sas loritzinas de coraddu. E 
            pro la facher cuntenta, una die est andadu a su sartu e che l'at recortu 
            frores de rosa canina: bator pipirilloddis ruios, maduros e coronados. 
            Bi los at dados a cua de sos mannos, a ocros bassos. Issa si l'at 
            abratzadu dae sa cuntentesa e si ch'est recorta a brincos cun sos 
            frores apicados a cropa a sas oricras, cun duos capos de filu de cosire. 
            Fin prus bellos de sas cariasas, ligadas a su matessi tenentiche, 
            chi s'apicaiat semper, pro si facher bella, in su mese de lampadas. 
            Cando sos pipirilloddis si sun siccados sa pitzinna bi los at torrados, 
            mirandelu cun sos ocros maduros inue isse s'ispricaiat fartadu. Tziu 
            Gasparru, pensande a issa, pensande a Angheledda, pensande a "Murinedda" 
            los at usados che fruschiajolos moendechelis sas puntas dae sa corona. 
            Sas loritzinas cunsizadas dae su gavoesu, che arcanas fortilesas, 
            isserradas a cosinzu in sa rezeta, aian mudadu su facher de Angheledda. 
            Como lu chircaiat e l'abaidaiat ammaddurande sos ocros birdes. E si 
            sun isposados in santuaini, estidos cun su costumenen de sas festas, 
            cando sos montes comintzan a incanire e su tempus rechedit sa tepiasa 
            de una femina pro istimare e godire e pro adurcare sa solidade. S'ammentaiat 
            puru chi aiat lutadu cun bandidos e furones pro defender sa gama e, 
            una borta, peri pro defender sos iscarpones de pedde e de sola, cosidos 
            dae su cartolaju oroteddesu. In Campidanu aiat imparadu a arare sa 
            terra; a ghetare sos erbajos de trivozu e a los abare; a pulire sas 
            mandras; a mantenner sa gama isserrada e a l'aproendare a tempus suo. 
            S'esperientzia l'aiat imparadu chi su pastore pro aer resa depiat 
            esser puru massaju e traballare, traballare note e die. Ponner a parte 
            su dinare pro comporare in cussos pranos immensos, terra rassa pro 
            sa pastura, fit s'unicu iscopu de cussa vida de iscrau, allargu dae 
            domo. Isse non podiat andare che s'orgolesu o s'orunesu, naschidos 
            in biddas ricas de cumonale, chi paschian de badas, a s'irgannare 
            cun s'ischinu pro una lacana, pro unu mannucru de erba o pro unu punzu 
            de predas. Cheriat dormire trancuillu, chen'armas a fiancu, chene 
            su coro a tocheddu a cada sonu de isprones de sas colunas a caddu. 
            Cun custas ideas aiat pesadu sos fizos chi como, su prus, fin allevadores 
            ricos e mentovados e chi traballaian in camusiu biancu che sos dotores 
            e non che pastoreddos teracos anzenos in pinnetos preucosos in su 
            desertu de su Supramonte.
 Custos pensamentos pro tziu Gasparru parian bisos. Bidiat sas pessones 
            colandeli dainantis che in d'unu tzinema, su ch'isse non resessiat 
            a suportare che sos telezornales de Miliu Fede. E che una roda a tzichirrios 
            pro su ruinzu de su tempus, sos ammentos ziraian innantis a unu chirru, 
            pustis a s'ateru in d'una confusione chi mudaiat sa note in die; sa 
            luche in iscuru; sa realidade in sonniu. E tando tziu Gasparru at 
            comintzadu a si faeddare a sa sola. Ma isse fit cumbintu de faeddare 
            cun sa muntagna pro ingheniare su nie; cuddu nie chi isserradu in 
            sa grutas, beniat usadu in istiu pro facher sas carapinnas. Fit sa 
            freba chi mutiat sas pantumas. E isse como aiat cherfidu facher totu 
            su chi no aiat fatu mai: narrer a sa muzere "Angheledda t'istimo"; 
            disizare de bider de nou sa Milesa; cantare a cuncordu sas cantones 
            de Muntanaru; sonare pipiolos de canna; trubare gamas mannas che su 
            chelu annuadu de s'eranu; furare caratzadu sacajos a cheddas; abratzare 
            sos fizos; abaidare cun Angheledda sas telenovelas, setidos a curzu 
            a pare, a manu tenta. " Sentieri", naraiat tzia Angheledda," 
            cheret narrer camineras."
 Isse li rispondiat. " Ma non sun sas nostras. Sas camineras nostras 
            sun sinnadas in sos pranos, in sas costeras, in su Gennargentu, inue 
            sos porcrapos forran e morin; inue sos muvrones si gherran a corfos 
            de conca pro sartiare sa muvra; inue sos buscos cuan sas funtanas."
 Tziu Gasparru est ispiradu a su tocu de sa missa de Puddu: sa missa 
            de sa naschida, sa missa de sa vida. Si l'aren abaidadu in sos ocros 
            abertos, aian apidu bidu in sas pupias ismortas, sos montes niados 
            de su Gennargentu.
 (3° premiu - "Montanaru" 
            Tonara 1994) |