| Abarraia in 
            ie agiomai totu sa chida, mi praghiat. Bi fiant àteras pessones 
            comente a mie, su matessi cantu de vida… ddu teniamus a comòniu. 
            Non fiat de ismentigare, faghiat parte de nois, ca a nche segare cantos 
            non faghet. E deo fia alligra, non fia sola, mancari a tesu de domo. 
            Issos, cumpàngios de vida e…issa semper presente, cun 
            su coro, cun su corpus: bi fiat e fiat bastante a mi “prènnere” 
            sas dies e s’ànimu. Diadora, sa fèmina 
            chi nos faghiat sas pulitzias in domo si fiat arrennegada cun megus 
            ca fia passada cando in terra non fiat galu assutu. Non faghiat a 
            lassare arrastos, totu deviat èssere lintu e pintu pro cando 
            furriaiant sos mazores. E mammai ddue teniat meda a tènnere 
            sa domo che isprigu, totu a postu deviat èssere. E non in domo 
            ebbia, in sa vida puru. Òrdine e cosas fatas bene. E bene, 
            a bortas, non fiat nen mancu bastante. Ma deo fiat pitica e non pensaia de fàghere cosa mala a passare 
            in su panimentu in pessu samunadu, non cumprendia chi faddinas che 
            cussa, de pagu impita, podiant fàghere pèrdere sa passèntzia, 
            e meda, a gente comente mammai. E Didadora dd’ischiat; pro cussu 
            onni borta mi poniat sas boghes. Issa puru dda timiat, de cando in 
            cando.
 Onni die furriaiant a sa matessi ora, mammai in antis, babbu mes’ora 
            a pustis. Totu sa die foras de domo. Issa traballaiat in s’Ispidale 
            in sa bidda a canta, fiat unu dotore connotu e, naraiant, finas cumpetente. 
            Totus in bidda preguntaiant a issa pro cale si siat problema: de maladias 
            si nde intendiat e solutziones bonas puru agataiat, belle semper.
 Babbu fiat su mere de una fàbrica de mìgias, ma fiat 
            mere foras ebbia, ca in domo sos pantalones ddos portaiat issa.
 A chena semper totus paris a sa matessi ora, sa manos pùlidas, 
            sètzidos onniunu in su postu suo. Si papaiat cumpostos, ca 
            in cussa mesa in ue nudda fiat foras de postu, totu deviat èssere 
            perfetu.
 Ma deo non fiat cuntenta meda. Pro a mie cussos fiant momentos de 
            tristura: deo fia fìgia sola; issos faeddaiant pro totu su 
            tempus de sa chena intre issos, sèrios, cumpostos, cosas de 
            traballu ebbia. E mancu a ddos interrùmpere faghiat: in sa 
            mesa non si giogat, non si faeddat de machines. E pagu foras de sa 
            mesa puru.
 “T’apo nadu chi su gurteddu ddu deves portare cun 
            sa manu dereta e sa furcheta cun sa manca. Ma cantas bortas tocat 
            a ti ddu nàrrere?. Tosta est custa pitzochedda, nen mancu fìgia 
            nostra paret…”. Agiomai onni borta mi ddu naraiat, 
            mammai.
 E cussu fiat nudda; una galera cussa mesa, una galera in ue si faeddaiat 
            una limba chi deo non cumprendia e chi, cun su colare de sos annos, 
            non cheria mancu cumprèndere.
 E mi capitaiat, giai dae cando fia pitica, de non tènnere gana 
            de mi sètzere paris cun issos, de fìnghere de m’intendere 
            male.
 E creschende, su vìtziu non mi fiat passadu. Su coro s’istringhiat, 
            e s’istògomo puru.
 Deo fiat semper cussa chi isballiaiat totu, chi cumprendiat pagu, 
            chi non faghiat sa cosa giusta. Deo fia cussa chi de mammai no aia 
            leadu nudda. E issa non perdiat ocasione pro mi ddu regordare.
 Sos annos fiant colende e de sas bàmbulas, mi nde fia ismentigada 
            finas chi esistiant. Diadora ddas aiat postas in un’iscàtula 
            manna e regotas in s’isostro. Si dd’aiat nadu mammai: 
            “Tenet 11 annos e devet pensare a istudiare e a diventare 
            calicunu. Nois no amus a abarrare semper in cue e issa devet incumentzare 
            a pensare a su benidore…”
 Ma a cussu benidore maraditu, deo a 11 annos non ddue pensaia a beru. 
            Cheria èssere una pitzochedda comente sas àteras; deo 
            cheria giogare, rìere, papare cando nde tenia gana… ma 
            bi fiant tropu règulas in domo. A bortas, cando pranghia paris 
            cun Diadora, issa chircaiat de mi cunfortare: “Mammai tua 
            no est mala, issa ddu fàghere pro a tie, ca cheret chi crescat 
            forte, cheret chi diventes una fèmina manna, in onni sensu, 
            comente issa…”. Ma deo non fia manna, e non fia issa. 
            E prus colaiat su tempus, prus pagu ddi cheria assimbigiare.
 Fiamus chenende, una note. Aiant pichiadu a sa ghenna, a forte. Fiant 
            sos bighinos nostros; fiant totu assustrados ca Antonia, sa fìgia, 
            s’intendiat male, portaiat sa calentura arta e no ischiant ite 
            fàghere. Narant chi fiat suerada pilu pilu e non si retziat 
            in cambas.
 “Arribende so, mancu agabo de papare. Nde leo sa bussa e 
            so arribende…”. Mammai nche fiat essida de cursa. 
            Semper pronta pro sos àteros, ischiat semper su de fàghere. 
            Diadora teniat resone, fiat una fèmina manna.
 Babbu nche fiat andadu paris cun issa. A mie mancu beru mi fiat pàssidu 
            de abarrare sola. Cussa mesa fiat manna, tropu pro a mie. Mi nde fia 
            pesada, nch’aiat fulliadu su chi portaia in su pratu in s’istèrgiu 
            de s’àliga, cuadu a su suta e mi nche fia corcada. Su 
            cabidale subra de sa conca pro mi tuponare sas origras, non cheria 
            intèndere a nemos cussu sero. Ma dd’aia intèndia 
            etotu, totu presada e cuntenta pro àere dadu, comente semper, 
            su mègius de issa.
 Sa die invatu nde fia torrada dae iscola cuntenta che Pasca, aia leadu 
            duos votos bellos, sos prus artos de sa classe. Mammai fiat in domo 
            sa die. Fuo curta a intro cun su fògiu in manos, issa fiat 
            leghende in dae in antis de sa ventana.
 “Mammai, oe azis a èssere cuntenta de a mie”, 
            aia tzerriadu a forte, fortzis sos bighinos puru m’aiant intèndiu. 
            Aia fatu pro artziare sos pèes a ddi dare unu basu, sena ddue 
            pensare…. Ma issa aiat postu sa manu in dae in antis de sa cara 
            mia e aiat nadu: “su dovere tuo as fatu, cussu ebbia”. 
            Aiat caladu sos ogros e sìghidu a lèghere cussu libru 
            de meighinas chi fiat de seguru prus importante de a mie.
 Deo aia furriadu de palas e mi nche fiat pigada a subra, su fògiu 
            cun sos votos in milli cantos dd’aia fatu, e aia prantu, in 
            su letu, paris a una bàmbula chi Diadora m’aiat costoidu 
            a iscusa de issa. Nos fiamus apressadas a forte, deo e sa bàmbula 
            mia, nde tenia bisòngiu cussu sero, de èssere apressada. 
            Prena de ferenu fia; mi nde fia pesada, aia agantzadu cussu gurteddu 
            pro segare su paperi chi fiat in subra de sa mesa de s’aposentu, 
            aia abertu s’armàriu in ue tenia su bistimentu e aia 
            iscritu in s’antarile, a chirru de intro, cun totu su fele chi 
            portaia a intro: “de mamma non de tèngio”, 
            e una rughe in dae suta. Mi nche fiat torrada a imbarare in su letu, 
            sos ogros prenos de làmbrigas.
 “Cala a bassu ca sa chena est pronta, dd’ischis chi 
            non nos deves fàghere isetare pro sas cosas tuas..”. 
            M’aiat tzerriadu pro chenare, ma non fia calada. E mancu sa 
            die a pustis. Cussa mesa inghiriada dae meres e règulas non 
            dda cheria bìdere, non mi dda sentia. Fiat pigadu babbu a subra, 
            arrennegadu; dd’aiat mandadu issa: “Ma ite est custa 
            cosa, cala a bassu a papare paris cun nois, move•ti”.
 “Calo a coa, como tèngio cosa de agabare pro iscola”, 
            aia respostu.
 Fia calada a beru cando issos aiant agabadu. Fiant sètzidos 
            a canta a sa zeminera faeddende de dinari, dipendentes, dotores, curas….. 
            Non si nde fiant incurados de a mie. Aia abertu su mòbile e 
            papadu totu su chi aia agatadu, finas a m’intèndere male. 
            Mi nche fia serrada, a pustis, a intro de su bagnu; m’intendia 
            tropu prena, m’aia postu duos pòddighes a intro de sa 
            buca, finas a in fundu. Issos semper resonende de problemas, cosas 
            de importu de sa vida. Ddis fia passada in dae in antis, sos ogros 
            pariat chi fiant bessende•mi•nche, ma a cara non m’aiant 
            abbaidadu.
 Cun s’iscusa de s’istùdiu aia leadu su vìtziu 
            de non calare prus a papare paris cun issos. E istudiaia a beru, serrada 
            in cuss’aposentu. Aia detzìdiu de diventare una fèmina 
            manna, che issa. Cheria chi m’esseret abbaidadu, a su nessi 
            pro una borta, cun orgògliu. Mammai sas primas bortas non ddu 
            suportaiat chi non faia comente naraiat issa ma, a bellu a bellu, 
            b’aiat leadu avesu. E non ddi dispraghiat nen mancu su de pensare 
            chi fia in s’aposentu meu papende•mi•nche sos libros. 
            Ma fiat su ferenu chi fiat papende a mie mentras chi deo, imbetzes, 
            mi nche papaia su mundu. Onni die sa matessi cosa: nch’isbodiaia 
            su friguriferu e totu su chi agataia e pois, semper sa matessi cosa. 
            Cussos ogros pariant chi si nche cheriat essire dae sa cara, ruja 
            che fogu. Ma nemos si nd’acataiat, nemos.
 Capitaiat semper prus a s’ispissu. Su de papare in cussa manera 
            pariat chi mi nche iballoriat su nervosu, mi preniat cun totu su chi 
            mi pariat mancare in cussa vida bòida. Sa cosa prus bella fiat 
            chi, prus papaia e prus illanzaia. Non mi fia mai pràghida, 
            nemos in domo m’aiat fatu mai unu cumplimentu e como…. 
            Cosa de macos, cando m’abbaidaia in s’isprigu, mi praghia 
            de prus. Paria finas prus arta, prus fèmina, comente issa fiat 
            diventende.
 Ma no aia fatu sos contos cun sas cunseghèntzias de cussa gherra 
            chi fia faghende contra de a mie: fiat semper prus dèbile, 
            mi nde pesaia istraca dae su letu, a bortas non faghiat nen mancu 
            a mi nde pesare. Aia incumentzadu a andare a iscola una die emmo e 
            s’àtera nono, a non tènnere prus mancu gana de 
            bìdere sas amigas. Cando non fia in bagnu, fiat corcada in 
            subra su letu, a matza in artu e cun sos ogros serrados, pro oras 
            intreas, pro dies, a bortas.
 S’istògomo semper ufradu, sos pilos fiant semper prus 
            lascos, sa pedde pariat cussa de jaja; ma non mi nd’incuraia. 
            Fia finas cuntenta, a bortas. Cando istaia male meda, serrada a crae 
            in s’aposentu meu, pensaia chi cussu fia su prètziu chi 
            devia pagare pro no èssere una fìgia bella, pro no èssere 
            una fìgia bona comente sa chi disigiaiat issa. Ddi cheria fàghere 
            a cumprèndere chi deo fia forte che issa; e forte fia a beru 
            ca aia rennèssidu a andare a in antis pro meses, in cuss’isfida 
            chi fia faghende cun megus; cun issa, fortzis.
 Fiat passadu tempus meda in antis chi issos, sos mazores, si nde esserent 
            acatados. Fiant semper tropu leados dae su traballu, semper in chirca 
            de fàghere, de andare, in chirca de cussu mundu perfetu fatu 
            de règulas, oràrios… cussu mundu chi pro a mie 
            fia bòdiu, sena sensu perunu. In coro meu dd’isperaia; 
            comente in unu bisu bellu bidia mammai intrare in s’aposentu 
            meu, m’apressare, mi nàrrere chi deo non tenia de fàghere 
            a bìdere nudda a nemos, chi deo puru balia carchi cosa, chi 
            issa dd’ischiat. Cheria chi s’esseret sètzida in 
            su letu, paris cun megus, pro mi nàrrere chi in cussu mundu 
            prenu prenu in ue biviat issa, b’aiat logu pro a mie puru.
 Ma sos bisos, s’ischit, sunt bisos. Si nde fiat acatada cando 
            fortzis fiat tropu tradu. S’istògomo fiat giai a cantos, 
            che su coro meu.
 M’aiat agatadu in terra, in su bagnu. In dae subra unu pannu 
            de manos brutu de su sàmbene essidu dae nare. No si nde fiat 
            assicada meda, issa de malàidos fiat abituada a nde bìdere, 
            issa ischiat sanare a totus. M’ait artziadu sa conca, postu 
            sos pèes in artu e, sena nàrrere nudda, m’aiat 
            aporridu abba cun tzùcuru. “Devet èssere sa 
            pressione, de seguru, como ti dda provo. E pois, mancu a nàrrere 
            chi non ses papende…”, aiat nadu sena unu filu de 
            sentimentu. Deo aia abertu sos ogros, cussu dotore chi ischiat totu, 
            fiat isballiende•si, fortzis pro sa prima borta, fortzis cando 
            non si deviat isballiare. Cuss’abba durche non fiat bastante, 
            aia torradu a serrare sos ogros. Cando ddos aia torrados a abèrrere 
            fia in unu letu chi non connoschia, un’àtera pitzoca 
            in su letu a costàgiu de a mie chi m’abbaidaiat sena 
            bogare mùschiu. Fia in s’ispidale; aia abbaidadu a inghìriu 
            a inghìriu, aia chircadu de nde pesare su cabidale pro mi pònnere 
            dereta ma sas fortzas fiant pagas. Mammai fiat faeddende cun unu collega 
            suo, in dae in antis de sa ghenna de s’aposentu; deo fia tropu 
            istontonada pro cumprèndere bene ite fiant nende, ma aia intèndiu 
            etotu carchi cosa.
 “Bah, segundu a mie no est nudda de sèriu, dd’apo 
            a ischire deo…!! Cussa est istudende meda, at a èssere 
            unu pagu istraca…” aiat nadu mammai.
 Fiat torrada a intrare a s’aposentu e fiat acostida a su letu. 
            Deo dd’aia intèndia ma fia istraca, sas flebos atacadas, 
            non tenia sa fortza de abèrrere sos ogros. Fiat abarrada in 
            pèes pro pagos minutos, a pustis su telefoneddu aiat sonadu 
            e fiat curta a foras: calicunu tenia de seguru bisòngiu de 
            issa.
 In s’ispidale fia abarrada pagas dies; mi nch’aiant mandadu 
            luego a domo ca istaia mègius, pensaiant issos.
 Babbu fiat prus pistighinzadu de mammai; dd’aiat nadu: “amus 
            a dèvere fàghere prus atintzione cun cussa, segundu 
            a mie b’at a beru carchi cosa chi no andat… dae meses 
            mancu si setzit prus in sa mesa cun nois; pro dda bìere tocat 
            a pigare a s’aposentu suo..”.
 E issa: “Toca, lassa a pèrdere, non dda làstimes. 
            Cussa est creschende, no ischit mancu issa su chi cheret, ddu fàghere 
            pro nos fàghere arrennegare. Ma sunt cosas de s’edade 
            sua. Deo fiat istada in a tie non bi diat àere postu cabu meda… 
            Iscurta a mie chi de malàdios nd’isco, nde cumprendo 
            prus chi no a tie. E pois, cun totu su chi tenimus de fàghere 
            in su traballu custa chida, cun totu mi potzo frimare ma non cun sos 
            vìtzios de una pitzochedda.. Ah, agiomai ismentigada mi nde 
            fia... Non t’apo nadu chi eris amus sarvadu duas vidas in ispidale… 
            tropu cuntenta so.”.
 Babbu fiat orgogliosu de issa e no dda trochiat mai, cale si siat 
            cosa esseret nadu sa pubidda, cussa fiat sa cosa giusta.
 Fia in domo dae una chida giai. Sa vida fiat torrada a incumentzare 
            comente a primu pro a mie: cando fia sola in domo mi nche papaia totu 
            su chi agataia e, a pustis, semper su matessi viàgiu, cara 
            a cussu bagnu, cuss’aposentu in ue nche fulliaia totu sas curpas 
            de fìgia isballiada, totu su dolore, totu sas insiguresas, 
            sas timòrias mias. A intro de cussos bator muros fiat faghende 
            a cantos su corpus e sa conca mia ma, paret istranu, m’intendia 
            prus lèbia, mi pariat de nch’àere fulliadu sa 
            parte mala de a mie, onni orta, onni die.
 Non fiat passadu tempus meda e mi nde fia torrada a ischidare in s’ispidale 
            ma, cussa borta, ddue fia abarrada prus tempus. Mammai puru aiat incumentzadu 
            a si pistighinzare, a manera sua. In s’ispidale dd’aiant 
            nadu su chi issa, fortzis, ischiat e chi non cheriat bìdere: 
            deo fia malàida, deo tenia bisòngiu de agiudu e issa 
            non si nde fiat acatada.
 “Fortzis dias dèvere istare unu pagu prus atenta 
            a fìgia tua…” Cando si dd’aiat nadu, 
            unu dotore collega suo, si fiat finas arrennegada, non nche ddi calaiat 
            chi calicunu dd’esseret nadu su de fàghere, a issa chi 
            ischiat semper cale fiat sa cosa giusta, a issa chi aiat mandadu a 
            in antis sa vida sua, e cussa de sos àteros, sena mai si faddire.
 Fiat bènnida a s’aposentu meu, sa cara galu ruja pro 
            s’arrennegu. Deo fia ischida, sos ogros serrados; ma ischia 
            chi fiat issa, aia reconnotu su passu e su fragu. Fortzis issa puru 
            ischiat chi deo fia ischida ma… nemos aiat faeddadu. Fiat abarrada 
            pro meda, abbaidende•mi. pois nd’aiat leadu sa bussa chi 
            teniat in sa cadira e nche fiat essida.
 Fiant sas bator de mangianu cando dd’aiant tzerriada a su telèfono; 
            fiat s’ispidale. Non nde dd’aiant ischidada, ca cussa 
            note a dromire non nche rennessiat.
 “Benide, prestu, nche dda semus leende a Casteddu, istat 
            male meda”.
 Mancu sa cara s’aiat samunadu, nd’aiat ischidadu a babbu 
            e pro partire in presse.
 Fiat intrada de cursa a s’aposentu meu a mi nde leare unu pigiama 
            netu. No ischiat in ue pònnere sas manos ca issa, a in cue, 
            non b’intraiat mai. Aiat abertu totus sos cadassos, in presse 
            e fuliende•nche totu su chi fiat a intro. Piagiama no in logu. 
            Aiat abertu s’armàdiu e fiat abarrada frima, ispantada, 
            sena faeddos… leghende su chi bi fiat iscritu a intro, in s’antarile. 
            No intendiat prus fortzas in sas cambas, de su piagiama si nde fiat 
            ismentigada.. Ite no aiat funtzionadu in cussa vida, in cussa manera 
            de bìvere sa vida chi fiat sa prus giusta e chi cheriat finas 
            pro sa fìgia sua?.
 Fiat incumintzende a si rèndere contu chi fortzis aiat isballiadu 
            carchi cosa, chi sa “diagnosi” de su dotore bellu… 
            non semper est cussa giusta, non semper sas mèighinas sunt 
            bastantes pro sanare a sa gente.
 Fiat arribada a s’ispidale de cursa, assuspende, ma s’aposentu 
            meu fiat bòidu, mi nch’aiant leadu a rianimatzione. Deo 
            mi nd’ammento de carchi cosa, in antis, pois prus nudda. M’ammento 
            chi aia intèndiu su telefoneddu chi portaia a costàgiu 
            de su letu, sonende, ma chi non nch’atafaia a mòvere 
            su bratzu pro nde ddu leare; mi pariat comente chi, lèbia lèbia, 
            fia pesende•mi a bolare..
 Mi nde fiat ischidada tres dies a pustis. Cando aia abertu sos ogros 
            aia bistu totu nieddu, intendia boghes ebbia. Fiant cussas de su dotore 
            e de duos infermieris chi fiant paris cun issu: “Gràtzias 
            a Deus”, aiat nadu unu. Issa in dae in segus, una làmbriga, 
            una ebbia.
 “Lassade•mi sola paris cun fìgia mia, pro praghere”, 
            aiat dimandadu mammai. Si fiat sètzida in su letu a costàgiu 
            meu, mi nd’aiat leadu sa manu. Non cumprendia ite fiat capitende, 
            ma fia alligra.
 Male comente aia pòdidu, ca a faeddare non faghiat, dd’aiat 
            nadu: “mammai, bos domando iscusa, so perdende dies de iscola, 
            apo a istudiare a su dòpiu cando sano...”
 M’aiat abbaidadu cun sos ogros lùdigos: “pensa 
            a sanare; pro s’iscola e pro totus sas cosas de fàghere 
            amus a tènnere tempus, ca non bivimus pro sos doveres e sas 
            cosas de fàghere ebbia. Ti dimando iscusa deo”.
 Aia intèndiu calicuna cosa a s’istògomo, ma non 
            fiat dolore, comente su chi intendia semper in cussos ùrtimos 
            meses, e chi mi faghiat istare male. Cussa fiat a beru sa prima borta 
            chi dd’intendia prenu, sena bisòngiu de mi nche papare 
            su mundu, prenu comente ddu diat àere crèfidu in totus 
            cussos annos. Nde tenia bisòngiu a beru, de intèndere 
            chi issa fiat paris cun megus, de intèndere cussas pàraulas 
            chi mi prenianti, a intro. E sa cosa prus bella fiat chi no intendia 
            su bisòngiu de nche fulliare totu a foras dae cuss’istògomo, 
            dae cussu coro chi fiat abarradu bòidu pro tropu tempus. Nos 
            fiamus apressadas….
   53° "PREMIO 
            OZIERI" di Letteratura Sarda 2011 SEZIONE PROSA "ANGELO 
            DETTORI" PRIMO PREMIO |