La Carta de Logu

Il codice rurale e quello penale prevedevano ogni genere di reati, da quelli più gravi (tradimento, lesa maestà, omicidi) a quelli più leggeri (furti, danni alla proprietà, false testimonianze, adulterio, eccetera); perfino per il suicido venivano previste pene e procedure specifiche.
Dalla lettura emerge immediatamente la durezza e la crudeltà delle pene che venivano inflitte; la detenzione come pena non esisteva in sé, ma veniva utilizzata come custodia preventiva; si poteva protrarre nel caso non venisse pagato un debito o risarcito un danno.
Le pene più leggere erano quelle pecuniarie; nel caso di bestemmia, per esempio, la pena prevista, era una multa di 50 lire, ma, se non venivano pagate, le multe si trasformavano in pene fisiche; le più crudeli prevedevano l'accecamento, il taglio della mano o dell'orecchio e la morte, per impiccagione, al rogo o per decapitazione.
Oggi l'evoluzione della società ha portato modifiche nel concetto stesso di pena e nel tipo di condanne commutate, ma nonostante questo nella Carta de Logu"ci sono delle leggi che appaiono moderne e pertinenti anche ai nostri tempi.
Capitolo quarantanovesimo
Stabiliamo ed ordiniamo che i villaggi impegnati ad effettuare l'allestimento di fasce tagliafuoco, l'effettuino pet tempo nei propri habitacionis (= terreni coltivati). Se non lo fanno enro il giorno di San Pietro (il 29) del mese di giugno, ogni uomo del villaggio paghi dieci soldi di multa. Ed ogni villaggio impegnato faccia le fasce tagliafuoco in modo che le fiamme non le superino; perché se il fuoco le supera, ed arreca danni, il villaggio dovrà pagare alla Corte (di giustizia) dieci soldi per ogni componente la squadra tagliafuoco; mentre il curadori ordina ai giurati o agli uomini del villaggio di realizzare le fasce tagliafuoco, e costoro se non le fanno, siano essi obbligati a pagare comunitativamente la pene del curadori assolto.
Un concetto molto moderno appare quello della prevenzione.
Contro gli incendi, per esempio, la Carta de Logu prevedeva una serie di misure che andavano dall'erezione di barriere antincendio , al divieto di bruciare stoppie prima dell' otto settembre.
Un concetto interessante è quello della responsabilità collettiva: se nel territorio avveniva un delitto l'intero villaggio veniva investito di una funzione di polizia e se non catturava o denunciava il colpevole era ritenuto responsabile dei danni causati dal crimine.
Della donna nella Carta de Logu sappiamo che poteva possedere dei beni personali che poteva conservare anche dopo il matrimonio.
Dalla lettura si ricavano anche delle curiosità; sappiamo, per esempio, che per pescare si usava il lattice dell'euforbia, (nota) o che era fatto divieto di depredare i nidi dei falconi
Gli articoli del codice civile, infine, dettavano norme per tutti i campi della vita sociale.

Carta De Logu
A laude de Jesu Christu Salvadori nostru, ed exaltamentu dessa Justicia.
Principiat su libru dessas constitucionis ed ordinacionis sardiscas fattas ed ordinadas peri sa illustrissima signora dna Elianora peri sa gracia de Deu juyghissa de Arboree, contessa de Gociani e biscontissa de Basso, intituladu Carta de logu, su quali est dividu in centu norantottu capidulos.
Cum scio. Siat causa qui su acrescimentu et ex altamentu dessas provincias:rexiòes et terras descèdent et bengiant dae sa iusticia et qui per issos bonos capidulos sa superbia dessos reos et maluagios hominis si affrenent et constringhant ad cio quisos bonos et puros et innocentes pozant vi uer et istare ìter issos reos ad segurtades pro paura dessas penas eissos bonos prossavertudi dessu amore siant tottu hobe diètes assos capidulos et ordìamètos de custa carta de loghu Impero.Nos elionora proissa gracia de deus iuyghissa de arbaree contissa de ghociani et biscòtissa de baso. Deliberando qui sos fideles et subdicosnostros dessu rennu nostru de arbaree. Siant informandos de capidulos et ordinamètos prossos quales pozant viuere et si pozant conseruare insa via des sa viridadi et dessa iusticia et in bono pacifichu et tranquillu istadu. Ad honore de deus omnipotente et dessa gloriosa virgini madonna sancta maria mama sua:et pro còseruare de iusticia et pacifichu tranquillu et bonu istadu dessu pobulu dessu rennu nostru predicto et dessas ecclesias regiones echesi astighas et dessos lieros et bonos hoìs et pobulu tottu dessa dicta terra nostra et dessu rennu de arbaree fachimussas ordìa tiòes (e)t capidulos infra scriptos sos qualis bolemuset comandamus expresamenti qui si deppiant attenne et oseruare prole gie per ciaschaduno dessu iuyghadu nostru de arbaree per dittu in iudiciu et exstra. Sa cartha de loghu sa quali cum grandissimo et prouìdimèto fudi facta per issa bòa memoria de iuighi. Margiani padre nostru in qua directu iuyghi de arbaree nò essendo correcta per ispaciu de .xvi.annos passados commo per multas varietadis de tèpus bissognando de necessitadi. Corrigerela et mèdari. Considerando sa veridadi et mutaciòe des sos tèpos qui suntu istadu seghidus poscha et issa conditione dessos hoìs qui est istadu dae tandu inoghi multu per mutada:et plus per qui ciaschuno est plus inqueniuili assumalu fageri qui nò assu bñ dessa replubigha sardischa. Cum deliberadu consigiu.Illa corrigemus et fagemus et mutamus dae bene in megius et comandamus qui si deppiant obseruare integramète daessa sancta die innantes per illu modo infra scripto cio est.
(Mariano IV fra il 1365 e 1376 ?)
De qui offenderet sa sengoria.
Ordinamus qui alcuna persona tratarit et consenterit qui nos:o ver alcuno figiu nostru :o ver donna nostra:o figios nròs:o donna issoro esseremus offesi dos:o faghirint: offender et consentirèt qui esseremus offesidos deppiant esser postu supra vno carro et attanagiadu per totu sa terra nrà daristanis.Et poscha si deppiat dughiri attanagandolu infini assa furcha et in nie si furchit quindi morgiat. Et issos benes suos totu deppiant esser appropiadus as sa corte nostra dum modo quissa donna sua coyada assa sardisca:o uer adodas nò perdat sa parti sua in casu qui non si achaptarit culpabili in alcunu attu.Et si alcuna persone qui esseret in su dictu trattadu lu fagerèt ad intèder annos inantes qui nos illu ischiremussiat illi perdonadu sa dicta pena et non di siat ponidu et depiat auiri premiu et gracia dessu espalesari qui atauer fattu dessu dictu trattadu.
De qui tractarit traycioni o desonore.
Item ordinamus:qui si alcuna persona tractarit consenterit causas alcnas prossa quali nos perdiremus honore terra:o ver castellu de cussos qui amus hoe ho de cussos qui aquistaremus dae como inantes deppiant esser istrarinadus acoha de cuallo per totu sa terra nostra daristanis et poscha ìfini assa furcha et inie si ì furchet quìdi morgiat.et issos benes suos tottu appropriadus assu rèno.Si veramètequi in casu su dictu traditore auirit mugere et esseret coyada assu modu sardischu que dicta mugere appat sa parti sua senza màcamètu alcuno secundu qui ì su dictu capidulo si còtenet.
Etsi auirit appidu mughere per inantes assa sardischa dessa quali auirit alcuno figio offigias.Cussu figiu offios comè te et heredes de cussa mama issoro appant et auer deppiant sa parti issoro dessos benes predictos secundu vssanza sardisca senza mancamètu alcuno secùdu quest naradu de supra pros sos atteros.Et si esseret coyada adodas amodo pisanischu su simili sas dodas suas senza alcuno manchamètu pro qui nò est ragione qui issos perdant per culpa et defectu dessu padre et dessu maridu.Et semper si intèdat qui ciashuno creditore qui auirit at riciuer ìantes que su dictu maleficiu esseret perpetradu et factu qui siat paghadu de tottu que iustamente at mostrare qui appat areciuer.
Qui ochirit homini.
Volemus et ordinamus que si alcuna persona ochirit hoì: et est indi còfesso insu iudiciu:o uer còuinto secundu quessu ordini dessa ragoni comèdat.Siat illi segada sa testa in su loghu dessa iusticia per moduquindi morgiat et prodìnari alcuno nò campit.Saluu si su dictu hoì hochirit deffendèdo asi sa quali deffenssa deppiat prouari et mostrare le gittimamète per bonos hoìs infra dies.xv.da essa die qui lat esser comandado per issu armètargiu nostru de loghu :o ver per atero officiali nostru at qui sa dicta causa esseret comissida.Et in casu qui prouarit auer mortu su dictu hoì deffendèdo assi comète est naradu desupra nò siat mortu et pena alcuna nò patischat et nò paghit.Et si peruètura auenerit qui plus hoìs esserèt in còpagnia de pari et vnu de cussos hochirit alcuno artero hoì.Et issor ateros qui nò esserèt in culpa assa dicta morte nò benerèt assa corte et nò si ischulparint legittima mète que issus nò furunt culpabilis nè còfentiuilis assa morte de cussu tali hoì.infra tres dies qui issos siant ponidus et cò dèpnadus amorte comète etissu qui auirit mortu su dictu hoì inprouisamète et nò cum animu deliberadu et nò pèsadamète ma pro causa fortunabili secundu qui solint a venne multos desastros.Volemus qui in tali casu ister et istari depiat at arbitriu et correctione nostra.
Idem.
Constituimus et ordinamus qui alcuno hoì hochirit at alcuno atteru hoì minando:o ver corrèdo cauallo ìpla za:o in bia:o in campu:o in silua:o ì attero modu quicussu hoì qui auirit mortu su dittu hoì siat mortu si parit ver et simili assus bonus homnis et iuhi:gantis de sa corona qui sientimente et cum animo deliberado de illu appat mortu.
Et si cussu homini qui adi auiri mortu su dictu homini gasi minandu cauallu comèti est naradu desupra nò lauerit mortu:a voluntadi sua et siat istadu disastro. Siat tentu et missidu im pregioni et siat in ambitrio nostru de illi condèpnaripro sa dita morti.
De venenu.
Item ordinamus qui si alcuna persona maschiu:o femina darit admandigare:ouer abiere alcuno venenu malu:o tosighu dessu quali poderet morri su homini:o ver sa femìa o aqui esseret dadu sindi esseret confessu:ouer qui illi esseret prouadu legittimamèti et morret inde su homini.ouer sa femina ad qui esseret dadu.Si est homì cussu qui adi fattu su dictu mali:siat infurcadu quindi morgiat. Et si esseret femìa siat arsida et non campit pro dinari alcuno.Et si cussu ad qui silu darit su dito toscho:ouer venenu non di morrit ni auirit mancamètu dessa persona:siat illi segada sa manu destra et pro dinari alcuno non campit qui non li siat segada. Et issu simili siat condèpnadu cussu qui si accatarit in culpa et in cò sentimètu de tali casu.Et intèdat si qui cussu qui at auiri comissidu su dictu maleficiu paghet et pagare deppiat sas dispesas manchamentos dampnos et interesses qui at aviri appidu et ìcurfu chussu aquini esseret dadu sudituvenenu gasi demehigos comèti et demeighissas et ateras causas necessarias a prouigione:de duos o tres bonus hominis electos pro issa corti. De tène su malefactore.
Volemus et ordinamus qui si alcuna persona esseret morta In alcuna villa deforas:o inconfines et habitationes de sa villa:siant tenudus sus iuradus dessa dita villa :de prouare et de tenne su malufactore et dellu batire tentu:assa cortinostra infra vnu mese:pro faghirende sa iusticia.Et in casu que su malufactore non tenerèt et nolu batirèt assa corti nostra.Infra su dictu tèpus paghint sos iuradus totu et issos hominis dessa dita villa pro sa maquicia et prosa negligètia issoro pro que non tèsierunt su hoì.llrs.ducentas.si est sa villa manna. Et issa villa pixia paghit.llrs.c.Et si cussu hoì qui auirit mortu su hoì fuirit et nò si poderet auiri infra su dito tèpus de vno mese siat isbandidu daesas terras nostras et issos benes suos totu siant conficadus assa corte nostra. Referuando pro sas ragiones de sas mugeres et de sos figios que auirint dae atera mugere qui non quirint appidu sa parti pertinenti ad issos pro parti de sa prima mugheri.Et similimèti si intèdat faluas sas ragiòes de sos creditores qui auirèt ad riciuir supra sos benes decussos.Et si per alcuno tèpus cussu hoì qui auirit mortu su hoì beneret in forza nostra non esendo sidado siat illi tagiada sa testa per modu quìdi morgiat.Et niète de minus ogne persona illu pozat offendere in persone et dareli morte senza incurrere pèa ne maquicia alcuna duranti su dictu tèpus de su isbandimètu suo.
Qui eèt isbandidu.
Constituimus et ordinamus:qui si alcuno esseret isbandidu dae sas terras nostras pro homicidiu:o ver per alcuna atera occasiòe pro sa quale deberet morre.Et beneret ad alcuna dessas villas nostras senza essere fidadu et basadu per nos.siant tenudos sos iurados et hoìs de cussavilla detènerellu et batirilu a sa corte nostra.Et si non lu tènerèt et batirint secundu que est naradu de supra paghint sa villa manna assa corte nostra pro sa negligèsia issoro.lrs.xxv.et ipsa villa pizina.llrs.xv.Et iso maiore de cussa villa de per se libras.x.et ciascuno iurado.llrs.v.Et cio sintèdat si sus hoìs de cussa tali villa illu ischirìt et alcuno hoì de sa ditavilla illu reciuirit et receptarit cussus talis isbandidus palisimèti et at fura et daris illi aiuda còsigiu:offauore silli est prouadu paghit assu rennu.llrs.c.Et si nò paghat isso :o atero hoì pro se istet in presone ad voluntadi nostra.Saluu si cussu isbandidu deneret a domo e sa mogere o ver dessu padri o desa mamma:o dessu auio et auia:o dessu figio:offigia:o dessu fradi:o dessa sorre carrali.que cussas persones non siant tenudos assa quicia dessa preditas liras chentu in tottu ne inparti.
Qui si ochiret
Item ordinamus quisi alcuna persona si hochieret isu istesu apèsadamèti in alcuno modo si deppiat istrasinare et infurchare in alcuna furcha que si deppiat faghere a prope dessa villa hui sat ochier. et issu officiali de cussa villa deppiat fagheri iscriuiri totus sus benes suos. Infini ad atero comandamètu nostru. et simigantemente a ìuestigare et preghontare assos iuradus et bonus hoìs de cussa villa dessa occagione pro iteu cussu hoì set esser mortu et icussu pregontu ad fagheri scriuiri:su quale pregontu deppiat batiri annos de presente ad cio qui nos illu pozamus mostrare assos sauios nostros pro còsigiare nos in de cussu qui damus auiri affagheri dessos dittos benes.
De feridas
Volemuset ordinamusqui si alcuno homini at serre sunu at seteru defferro o de fusti:o de pedra:o de manu:o ver de atera causa dundi essirit sambini et nòdi perderet mèbru sindest binchidu paghit assu rennu prossa ferida de ferro infra dies.xv.decat esser iuyghadu llrs.xxv.et si nò paghat infra dies.xv.decat esser iuigadu siat afrustadu ouer ischouadu per issa terra.Et prosa ferida de fusti:over de pedra o de atera cà dundi esserit sanbani paghit.llrs.xv.et si nò paghat infra dies.xv.decat esser iuigadu siat afrustadu ouer iscouadu per issa terra secundu quest narrado desubra.Saluu si sa ferida si fagherit ì sa faghi et romannet illoy alcuno signu notabili et decreder qui paghit in cussu casu.llrs.l.ìfra dies.xv.decat esser iuyghadu:et si nò paghat fazat sillu su simili signu cat auiri factu ì su simili loghu et is sambini nò di esserit in sas dittas feridas de ferro o de fu sti:o de pedra:over de atera causa paghit dae.llrs.v.infini in llrs.x.còsideradu la qualidadi dessa persona quest offendida et qui offendet:et issu modu dessu ecessu comissu.et si nò paghat ìfra dies.xv.afrustèt illu per issa terra.Et si alcunu delictu a vènet per dixastro et qui nò esseret fatu a pèsadamente bolemusqui siat in arbitriu nostru et de bonos hoìes per nos depudados comète è narradu de subra.Et si alcuna dessas ditas feridas sindi perderet mèbro pro modu qui su mèbro indi andarit attera:ouerquìdi esseret semmu perdat su simigàte mèbro et prodinari nexuno nò campit et si esseret mèbro prencipali debilitadu paghit.llrs.c.senza misericordia alcuna.et prossu mèbru particulari esseret debilitadu paghit dae.llrs.c.ingiosso at arbitriu nostrum o ver de bonos hoìs pro nos deputados.et semper si intèdat sillu faghit defendèdo assi et prouarit illu legittìamète qui nòdi siat tenudo appèa alcuna.et.si aluna persona ferret dessa manu insa faghi:over tirarit at alcuno sos pilos:o ver qui pònet at attiri sas manus insu pectus:over quillu istrazarit sos pannos:o ver quillu getarit attera :o ver qui fagherit alchni de cio nò essirit paghit assu rènu llrs.tres infini in.llrs.ses còsiderandu sa qualidadi dessa persona offesida:o qui ofèdet et si nò paghat ister in pregioni a voluntadi nostra.Saluu si sa persona ferida esseret mugeri offigiu:offigiu de figiu o fradi carrali o sorre:o nebodi de fradi:o ver de sorri.o ver famigili suo qui istarit at ìparare qui cussu quillat ferre essendo per issu fatu modu quest naradu de subra illu pozat batiri et castigare a còzadamèti et ì cussu actu nò di paghit pèa alcuna et itè dat si qui pèa alcuna nò paghit silli bogharit sambini daessa bucha:o ver daessu nassu :o ver quillu ischarrasiarit insa fachi oì atera parti dessa persona sua qui danno nò di auirit.et simili si intèdat dessus tudores et curadores de alcunos mìores qui castigharint et batirint cussos qui instant supta cura et tudoria issoro qui nò di paghint pèa alcuna castigandolusper issu ditu modu.et si alcuna persona fagerit dessas ditas maqui cias qui suntu naradas de subra et si paghi indi poderèt et bo lerèt fagueri chun icussa persona at qui auirit offesidu deppiat bène daenante dessu officiali si fazat sapaghi.Et nos pro amore de deus perdonamusprossa dicta paghi fata sa quarta parti de cussa quicia qui at deber paghare.
De feridas.
Constituimus et ordinamus:subra sos ecussos maleficios et feridas ìcertas que si alcuna persona esseret ferida de nocte ouer ancu adde die et nò loy auerit testìongios nòsiat cretidu Et ciascuna persona qui siat de bona famma et siat feridu siat crectidu a fragramètu suo hui non auirit testimongios ecceptuadas assas predictas causas et a prouisioni dessu officiali et dessu consigiu suo.Et si sa persona achufanti oppaciète no esseret debona famma et achufarit persona qui esseret de bona fama istet a prouigione dessu officiali et consigiu suo predictu.et si aueneret vna brigha ìter duos over pluspersonas qui feridas o percussiones illy inchurrerèt et non si poderèt prouare discretamète quales decussos auerit factu sa brigha sa condèpnagione qui si auerit assa corte paghìt totu cio est cussas personas qui esserèt istadas assa dita brigha participantes pro quantas feridas santi acaptare et ìcussas causas si intendat inferidas qui non bie siat morte nè perdimètu de mèbro et acio qui secundu sos colpus sas laxas cussos assos qua les at esser comissidu per nos las pozant atazari secundu su colpu over colpusqui ant esser factus:su officiale qui at mandare sas maquicias las deppiat ordìamète mandari scriptas declarando su colpu qui at esser mannu et issu colpu qui at esser pizinu.
A faltegu.
Item ordinamus:qui si alcuna persona asaghirit ad alcuna persona atera cum arma assa domo hui istarit o in terra o invigna sua hui esseret profaguiri factos suos paghit plus de cussu qui est ordìadu desupra dessas maquicias cio est silu offendet ì persona.ssz.c.et si nolu offendet paghit. ssz.l. et silu assaghirit senza arma ad alcuno dessus ditos loghus et offenderet illu paghit.llrs.iii.et si non lu offenderet paghit pro sa asaghida.ssz.xxx.et si in atero loghu chi de cussus qui sunt naradus de supra illu assaghirit et offèderet illu paghit.ssz.xl.et si non lu offenderet paghit. ssz.xx. et cio sintèdat si dessas dittas causas o alcuna de cussas indi esseret binchidu.
Feridas.
Volemuset ordinamus:qui si alcuna persona asseret ferida et qui sa ferida esseret perigulosa qui si dunitarit de morti cussu hoì qui auirit factu sa dicta ferida depiat istari in pregione Infini atantu qui su meyghu o ver meyghos ant narre per fagramentu issoru qui cussu hoì feridu siat foras de perigulu de morti pro cussa ferida tanti cum liberatione de bonos hoìes:et si si dubitarit de cussa ferida istet inpregione infini.lx.dies et passadu su dictu èpus de.lx.dies:et ìfra su dictu tèpus su feridu non esseret mortu:siat liberadu su delinchente dessa morti et paghit sa maquicia de sa ferida assa corte.et in casu que su ferido pro auètura morret infra su dictu tempus de.lx.dies per mala cura et guardia et per culpa sua et auèdo lassado su meyghu foras de dubitu qui cussu delinquète non dimorgiat:ma paghit sa maquicia de sa ferida secundu qui est naradu de supra.
Strada.
Constituimuset ordinamus:qui si alcuna persona esseret tètu per robaria destrada publica et est inde binchidu siat inpicadu quindi morgiat incussu loghu hoead auere fatu sa dicta robaria.et non campit pro dinari alcuno et in casu qui fagheret sa dita robaria foras de strada publica zozo est in villa:o in campu:o in saltu sos hoìs de sa dicta villa hui ad fagher sa ditta robaria siant tenudos detèni cussu tali robadore et batirillu assa corte.et sindest binchidu paghit assa corte.llrs.cc.dae sa die qui adi essere iuygadu adies bindighu.Et si nò paghat issu o ver atero hoì pro se:infurchèt illu quindi morgiat.Et si nò lu tenerèt sos hoìs de cussa villa:paghit sa villa manna.llrs.l.et issavilla pizina.llzs.xxv.et is so dampno aqui ad essere factu.Et niète deminus deppiat illu denunciare assa corte infra dies.xv.et siat isbandidu dae sas terras nostras.Et si per alcuno tèpus benneret in forza nostra paghit sa secunda pena si sa dita robaria auirit fatu foras de strada publicha.Et si nò paghat:siat iusticiadu in persona secundu qui est ordinadu in su punti capidulu.et issos benes suos si còfischint assa corte.Referuando sas ragiòes de sas mugeres secundu qui per inantis est narradu in casu qui esseret iusticiadu in persona.
De inquisitione.
Item ordinamus:qui si nò illoe auirit testimongios.qui su officiali procedat supra sa dicta causa per via de ìquisitione secundu que in su secundo capidulu de qui ferit si contennet.
De deliquentes.
Volemus et ordinamus:qui si su diliquète esseret tentu per issu officiali ouer hoìs dessa còtrada hui esseret factu su delittu in liguno loghu qui nò esseret franchu infra vnu mese qui sa còtrada:o ver sa villa esseret libera dessa secunda maquicia.Et si su officiali in hui esseret sa persona qui auirit factu su maleficio non daret su brasu suo e fauore adicussu officiali:ouer persones qui lu requederèt siat condempnadu in sa dita maquicia.
Iurados de loghu
Constituimuset ordinamus:qui in ciaschuna villa side piat ponne aiurare pro iurados de loghu in sa villa manna hoìs.x.in sa pizina hoìs.v.sus megios hoìs qui illos an esser auoluntadidessu officiali.Et isso scripto de sos iurados villa ad villa hoì ad hoì torrèt asa camera sus curadores dae cussa die ad corona de loghu de sanctu pedru de lampadas ad pèa depagare.llrs.viii.assa corte sos qualis depiant prouari sas largas e furas qui si faghint ì sa villa o in sa aydatione de sa villa et detène sos malos factores et satiri lus a sa corte.et si no los tenèt paghit sus iurados.ssz.xx.perciaschaduno et paghint comonamèti sus hoìs de sa villa et is sos iurados su dannn ad cuyu at essere:et issa maquicia assu rènu.et siant cretidos sus iuradusassu narre issoro.si totu o sa maiore parte non esserèt in concordia no siant credidos et paghint sa maquicia secundu qui de supra narat.Et si cussa persona cheseret dada de iurados boleret prouare legitimamèti atera persona et non issu auirit factu sa dita fura:ouer accessu qui ì cussu casu issu siat liberu et de cussa persona a qui contra esseret prouadu:siat constritu apagari sa maquicia.et issu maiore et iurados non siant paro condèpnados pro qui auirint dada sa maquicia adiscussu qui esseret defesu ma paghit sa maquicia cussu ad qui at contra esser legittimamèti prouadu efurza sa quali proua chusu cheseret dada de iurados deppiat mostrare infra vno mese.Et similmente siant tenudos de faghire scriuire et colliri totu sas ragiòes dessu rènu cantu si de colliri et pagari ì savilla qene esserèt requestos per ipso officiali issoro o maiore.et icusa persona que nò bolirìt iurari pro iuradu de credètia o per andari a chircari sas domos et loghuspro sas furas paghit assu rènu prodognia bolta quìdiadi essere requesto dae su officiali de sa còtrada.llrs.viii.asa corte et a su curadore boe vno.et isso officiali o curadore qui adi essere siat tenudo per fagramèto de prouarelu et denunciare lu assa corte qui at benne profaghere raxone assa camera et cussu capidulu no si ìtèdat per morte de hoì ma de cussu si obferuet secundu qui in su capidulu de que ochirit hoì si còtenit.
De maleficios sus iurados de logu hant achircare.
Item ordinamusqui sos curadores cum sus ateros iurados de loghu siant tenudos de chirchare sos dannos dessos hoìs de savilla et issos loghos hui ant auire suspectu dogna mese vna volta et siant tèudos de chirchare sas domos dessos merchedantis et negosantis cant essere ì sa villa duas boltas su mese ichusu deppiant faghire sos curdores ciaschuno mese sos curadores e iurados qui illoy ant essere in sa villa.Saluu qui alcuno curadoreouer iuradu uò esseret in sa villa et siat andado in alcuno loghu legittimamèti e senza fraudi profagheri alcuno factu nrò o suo nò di siat tenudo.ma cussos iuradus qui illoy ant assere ì sa villa illu deppiant fagheri nò lassando et nò romanèdo percussu o percussos quidant machare.et intèdat si que si assa domo intrant iii.iuraduso pluset chirchant illa bene sensa fraude qui siat tantu quantu et que siloy intrarìt totu sus iurados et ì casu qui ìzo esseret su curadore negligète paghit assa corte.ssz.c.et isso maiore de sa villa.ssz.xl.et ciaschuno iurado.ssz.xx.
Furas
Volemuset ordinamus qui qun su curador et issos iurados de loghu ant andare chirchando sas domos et issos loghus pro sas furas et achatarìt illoe algunu corgio de boe de vacha o de cauallu o debba mostret su qui lu adi auiri o qui loat achatari comèti siat suo pegogiari o de domo sua o de ateri qui siledi auire a comandado et si cussu nò mostrat siat tètu su hoì et batidu assa corte et paghit secundu qui narat sa carta de loghu pro su furoni.
De pregontari.
Constituimuset ordinamus:qui sos officialis de regnu o ver curadores cant esser insas contradas siant tenudos de pregontare sos iurados de ciaschuna villa tres voltas sannu et non plus pro sas furas et pro sas largas qui sant faghere in sa villa:o insa aditioni de sa villa.Et prosos corgios qui ant esser acatados insa domos si cussos officialis de rènu o curadores cant essere insas còtradas pozant batire per iscritu su pregontu.et issu cant auire naradu sos iurados et ipsu cant auire factu secundo ragiòe de sas furas et de sas largas et de sas maquicias si qui sus dictos officiales curadores cant essere insas contradas ìdi pozant faghere ragione asa camera tres voltas sannu.zo è pro corona de loghu desctò marcho:et pro corona de sancto nichola et pro corona de plama. De sus pregontus.
Item ordinamus:qui sus officialis nostros tottu de arbaree siant tenudos ciaschaduno ìsa coradoria sua de prouare et de inuestigare sas furas et largas et issas maquicias qui siloy ant faghere insas dictas corradas.et batiri iscritu tres voltas sannu in sa camera nostra.zo est pro corona de loghu de sanctu marcho:et pro corona de sanctu nichola:et pro corona de plama:pro cie bolemuscreder et dari fidi assu officiali de cussu quandat prouare et narri comète et assos iurados de loghu totu:et similimèti bolemusqui su officiali nostru pregontit sos iurados dessasvillas afeadas pro sas mquicias qui silloe ant faghere et batiant inde su iscritu asa camera nostra zo est de cussas maquicias de sanben qui si loy ant faghere et qui siloy apertenèt asa ragione nostra.
Qui leuarit mulieri
Volemuset ordinamusqui si alcuno hoì leuarit per forza muleri coyada o ver alcuna atera femìa [q] esseret iurada:o ispòxelarit alcuna[vir]gini per forza et dessas secundas causas esseret legitimamèti bìquido siat iuygado qui paghit pro sa coyada.llrs.d.et si nò paghat ìfra dies.xv.decat esser iuygqadu siat illi segadu suno pee pro modu [q]llu perdat.et pro sa bagadia siat iuygadu [q] paghit.llrs. cc.et siat anchu tenudo pro leuarela promugere si è senza marido et plaquiat a sa femina.Et si non laleuat pro mugere siat anchu tètu pro coyarela secundu sa conditioni de sa femìa et issa qualidadi dessu himini.Et si cussas causas issu non podet faghire:a dies.xv.decat essere iuygadu siat illu segado suno pee per modu quelu perdat.Et pro sa [vir]gini paguit sa simili pena et sinon adi hui pagare seguint illu vno pee. vt supra.
Qui intrarit in domo.
Item ordinamus qui si alcuno homini intrarit per forza adomu dalcuna femina coyada et tenèt hi ellu et non la pat apida carnalimèti et est inde binchido legittìamète.siat iuigadu apagare liras.c.et si non pagata a dies.xv.decat esser iuygadu seguèt illu vna origa tota.Et si alcuno homini esseret tètu cuz alcuna femìa coyada in domo dessa femina et esseret voluntadi de sa femina cussa codali femina siat afrustada et fostigada et ispossedida dessis benes suos totu et desas raxones suas gasi de dodas comèti de ateros benis et romangat asu marido et non affigios qui auirit cum cussu marido et ne cum atero marido chaueret apidu perinnantis et ne ad atero parète suo exceptu ad plaghere de cussu marido cuz u quali auirit factu sa dita fallanza.Et issu homini cunsu quali esseret acaptadu non siat frustadu ma deppiat pagare ìfra dies.xv.decat essere iuygadu.llrs.c.Et si non pagarit infra su dictu tèpus siat illi segada vna origa in totu.Etzo non si intèdat pro femìas qui siant publicas meretrices nen anchu in casu qui sa femina andarit a domo de su homini:ouer de atera persona qui non esseret habitatione dessa dita femina siat a frustada.vt supra.
De femina coyada
Volemus et ordinamus qui si alcuno homini reeret over teneret femina alcuna coyada palesamèti cuz sa cali aueret adfaghere carnalimète contra assa voluntadi dessu marido et dimandandosila cussu marido sila denegarit siat condèpnado in .llrs.c.Sas qualis deppiat pagare infra dies.xv.decat essere iuygadu et si non pagat siat illi segada vna origa in totu:et issa femina siat condèpnada secundu in su capidulu si contenit.
Qui andarit a festa.
Constituimus et ordinamus : qui alcuno homini qui andarit a festa o a sagra declesia nò bie deppiant portare arma peruna appena de.llrs.xxv.et deperdere sarma.Et sunt tenudos sus curadores et issos hoìs dessas villas de ciscuna curadoria hue sat faghere sa sagra o festa: detenne cusso homìni qui adi benne armado et baturellu tètu assa corte cum sarma qui ladi acatari ad pena de pagare sus curadores cum sus hominis dessa curadoria.llrs.deghe.
De carthas bulladas.
Item ordinamus:qui ciaschuna persona siat licidu debatiri et in[p]sentari assa corte ad omni bisungio carta bullada: o non bullada còdaghi: o ver ateras scripturas autèticas registradas:o non registradas qui siant in sa corte. Et si alcuna persona batiret carta de notaiu ad corona qui esseret falsa et vsaret illa malesiosamète cònoxèdo cusu qui ledi batiri chedi essere falza siat tètu et missidu in [p]gioni et còdèna do in arbitrio nostro et isso nodaiu:o ver scriuanu qui sa ditta carta auirit iscrita siat condèpnadu et paghit.llrs.chètu.et si nò pagat infra vnu mese tagint fila sa manu destra. Et icussas causas:o ver posessiones pro qui chertarit:o ver qui defenderet per issu vigore decusta carta falza siat lasada pasificamenti adicussa persona de qui deberet essere ragioni bilimente et ichusu dictu nodaiu plus non deppiat vsare su officiu dessa nodaria.
Ordinamentos de furas.
Volemus et ordinamus:qui si alcuna persona furarit alcuna causa sagrada dae alcuna ecclesia:o de domo declesia cio est paramètus libros et chalighis o attera causa sagrada et est indi binchidu per testimògios:o ver quillu confessarit:paghit prossa fura primarga assa ecclesia:prossunu.v.et assu rennu prossa maquicia .llrs.l. Et si nò paghat sas.llrs.l.et prosunu. v. secundu quest naradu de subra: boghet silli sunu ogui.Et daessa fura primargia ìantes siat ìpicadu quìdi morgiat et nò campit prodìari.
De cauallu eboy
Constituimuset ordinamusque si alcuna persona furarit couallu domadu ebba domada:o boe domado et est fura primargia:si est dessu rennu paghit prossunu deghe:et de maquicia.llrs. xxv .et si est declesia o ver de attera persona: paghit prossunu quinbi et de maquicia.llrs.xv. et si non paghat isso ouer atero hoì prosee:seguèt illi vna origla prossa fura primargia.et dae cussa fura primargia inanti:affurchèt illu quindi morgiat.
De cauallu rude.
Item ordinamus:que si alcuna persona furarit couallu rude ebba vaca boe o ver molète dessu rennu: paghit prossunu deghe.et si è declesia o de atera persona paghit prossunu quimbi et de maquicia.llrs.xv.prossa fura primaria secundu quest naradu de subra:et si nò paghat ìfra dies. xv. siat segada vna origla. Et prosa secunda fura paghit.llrs. xxv infra dies.xv.decat esser iuygadu et si non paghat isso : o ver atero hoì pro see tagint illi sattera origla et daessas duas furas insusu affurchent illu.
De berbegues.
Voleuset ordinamus:que si alcuna persona furarit berbeghues: o porcho: o ver cabra et est indi binchidu et est dessu rennu paghit prossunu deghi et si esseret de ecclesia ouer de attera persona paghit prossunu quìbi et paghit prossa fura primargia de maquicia.llrs.xv.et si non paghat issu o ver attero hoì pro se infra dies.xv.decat esere iuygadu: seghèt illuvna origla. et prossa secunda fura paghit prossa maquicia. llrs. xxv. et si no paghat isso:o attero hoì prosse seghet silli satera origla.et daessas duas furas insusu:affurchet illu quindi morgiat.et bolemusqua si pluspersones esserèt affaguiri dessas ditas furas et esserèt illi legitimamète prouadu qui ciascuno deppiant ìcurrere ìsas secundas pèas:comèti et participes et consentètes et comèti et issu principali se esseret solu et intèdat sisi de impicari dae.v.pegus insusu.et dae .v. egos ingiosso paghit secundo de subra.
De ortu dabis.
Item ordinamus qui si alcuna persona furarit hortu dabis et esseret dessu rennu paghit infra dies.xv.decat esset iuygadu prossunu deghe:et si esseret de clesia over tera persona paghit dessunnu quinbi et niente deminus paghit de maquicia assa corte.ssz.chètu et emèdet su damnu at chui at esser et non pagat issu.o ver attero homini pro se infra dies.xv.decat esser iuigada tagint illi vna origla.
Fura de lauore.
Volemus et ordinamus qui alcuna persona furarit lauore messadu:o ver senza messare et esseret dessu rennu paghit prossunu deghe et si esseret declesia:o ver de atera persona paghit prosunnu quìbi.Sindi est binchidu et pro maquicia paguit.llrs.xv.et si non paghat issu:o ver atteru homini pro see seghet silli vna origla.
Fura de domo.
Constituimus er ordinamus qui si alcuna persona fu rarit domu agiena et illa pertungherit affura in muro: o ingièna: o in fenestra o in cobertuta silli est prouado et indi est binchidu siat inpicadp per issa ghula quindi morgiat et dae sos benes suos si paghit su dampnu at qui at esser fattu. Et niète deminus sus iuradus dessa villa siant tenudus de prouari et dellu batiri adiclarare et detène su homini in pressona quiat auiri factu su mali et si non tènet et prouant: paghint sos iuradus comunalimèti cunssu maiore et cunsus ateros homìes dessa villa su dampnu at chui at esser et assu rennu paghint sa villa manna.llrs.c.et issa villa pizina. llrs L. et issos benes decussu homini qui ad auere fattu su mali siat in su pagamentu dessu dittos dinaris.
Lamentu de fura in domo.
Item ordinamus qui si alcuna persona si lamentarti de fura de domo quilli at esser facta si non est facta in muro segadu:o in gienna segada:o in fenestra segada: o ver in cobertura seghada: deppiant andare assu curadore alamentari si et issu curadore siat tenudo de andari cunssos iurados dessavilla chircandu et ìuestigando cussa fura. Et si achaptant su cabudu de sa fura cussu in domo de quillant acaptare sacosa furada:mostret comète siat sua propia:o de alcuna persona qui sillauerit acomandada et dae quillat auer comporada et si cussa proua non mostrat paghit cussa fura adicussa at qui esseret facta a sagramèto suo quindi ad fagheri ì manu dessu officiali. Et paghit de maquicia assa corte. llrs. l. ìfra dies .xv. decat essere iuygadu. Et si non aghat isso:o ver atero hoì prossee:seguèt illu vna origla prossa fura premargia. Et daessa primargia infurchèt illu quindi morgiat.et si nò si accaptarit su chabudu dessa fura chertèt indi cussu qui ad auiri reciuido su dampno :cum quimbi hoìs de sa villa ad quindi ad auir isuspectu incussu modo cio est qui cullu qui dimandat sa cuasa et narat qui siat sua et qui silli siat furada mostret et prouet qui cussa causa siat sua peghugiare.Et si nò mostrat:deppiat iurare culle aqui sat acaptare qui non sillat furada nen leuada issu nen atere pro see.Et iuradu qui at aueri siat libero et nò siat tenudo a pena nen còdènaptiòe per una De tène su furone
Volemus et ordinamusque si safura qui sat fagheri si iugheret et lauarint daessuna curadoria a sa atera sia tenudo su curadore decussavilla ad hui sat iughere:de reer sa fura et detèni su furoni sillat isquire infini ad qui ad bène su pubillu dessa causa furada et si non lu tennet et nò arreeret sa fura: cussu curadore paghit assu rennu sindest binchidu .llrs .xxv. prossa negligètia sua et issa valsuda dessa fura ad cuyat esser.
De denunciare sas largas.
Constituimuset ordinamus:qui siant tenudos sus curadores ciascuno in sa curadoria sua de denunciare sas largas et issas furas qui silloy ant fagueri a su armètargiu nostru de loghu ouer officiali maiore daessa die qui at esser facta maqicia a dies.xv.et issu curadore qui non las at denunciare assu termen paghit de maquicia assu rènu llrs.xxv.
De tènesus furones.
Item ordinamus:que sus curadores siant tenudos ciaschunu in sa curadoria sua de tène et fagheri tène sos furones et melusfactores et de mandarelos assa corte nostra cussos qui ant auiri factu maquicia dae.ssz.c.ingiossi: de cussos si fazat paghare su curadore et non los mandit assa corte.
De proare sos cauallos.
Volemuset ordinamus:qui sos iuradussiant tenudos ciaschuno in sa curadoria sua de prouare sos cauallos domados et issas ebbas domadas et issos boes domados et molètes qui sant hochier affura:o qui sant furare in savilla o in habitatòe dessa villa et si non lu prouarint:paghint sa fura a sos pubillos comunalimète sos iuraduscunsos hoìs tottu de sa villa.et icussu bestiamè cant achaptare sos iuradus de pardu ispeciadu ade nocte cio è couallu domado ebba domada boe domadu et molète:siant tenudus dellu tène et baturellu assa corte.et issos iuradus indi appant decussu qui ant batire a sa corte saterza parte dessas tèturas.et cio si intendat pro boes domadusqui in cussu tèpus si paschit a muda si t(e)nerent pro qui debèt giaghere in sa corte:et si alcuno maiore pardu:o ver atera persona miteret alcuno bestiamè dissu quest naradu de subra dae foras at intro:paghit.ssz.binti pro ciaschuna bolta et per ciaschuna bestia sindi est conuinto.
Qui non tennint su furone.
Item ordinamus:qui sos iuradus qui at comandare su curadore pro tène su furoni et nò tène su furone paghint assu rènu.ssz.xx.per iuradu et issu damnu [q] at auiri factu.et issos iuraduspagint sa maquicia cominalimète cunsa villa.Et si cussu hoì cat auiri fatu custa fura at esser fuidu et auirit alcuna causa desu suo leuet silli et còuertischat si in cussu qui ant paghari sos iuradus cunsavilla pro pagamètu decussu damnu cat auirit factu et dessa maquicia. Qui compararit cauallu.
Volemus et ordinamus:qui si alcuno hoì qui at còporare couallu ebba boe vacha porcho cabra o ver berbegue de su rennu dae alcuno officiali maiore o pastore de rennu senza paraula dessu sengore iuigi:o declesia o de atera persona senza paraula de su dòno suo paghit su còporadore secundu qui issu furoni et assu rènu per hunu deghe et satera persona pro vnu.v.et iscussu qui at fagheri cussas còporas et nò pagharit:istit inpregioni infini a qui at auiri paghadu adicussu a qui esser fata sa fura et paghit de maquicia llrs.xv.
Qui isfundarit a vigna agiene.
Item ordìamus:qui si alcuna persona isfundarit vigna agiena o pumura affura et issa vigna o pumura è dessu rennu paghit de maquicia.llrs.l.et issu damno cat auiri factu.Et si est sa vigna o pumura declesia o ver de attera perona: paghit de maquicia .llrs. xxv .et issu damnu. Et si non paghat ìfra dies.xv.decat esser iuygadu:seghit silli sa manu destra et mendet su dampnu at chui at esser factu inantes qui essat dae pregioni. Et de custos siant tenudos sos iuradus de tenni (s)u hoì qui at auiri factu su mali et representari lu assa corte infra dies.xv.et si nò lu presentarint infra su dictu termè paghint sos iuradus su dampnu at chui esser factu et a sa camera nostra.ssz.x.per iuradu.
De qui lauarit prestanza.
Volemus et ordinamus:qui chalucha presona de chaluncha gradu o ver stadu siat at leuare aluna prestanza a comandicia ouer deppidu alcuno ìcredèza ouer in atero mò cuz carta offenza carta:et nò at paghare adicussu quillat auiri prestadu o comandadu ouer fatu credèza ifra su ditutpres qui ìtra issos at esser postu.et cio adesser legittìamète còuìtu su officiali decussu loghu at requesta dessu creditore qui at auire sa restitutioni deppiant fagheri tenni et miter in pregione a su ditu debitore dae.llrs.v.insusu.exceptu qui su dictu debitore darit paghadores a su dictu creditore dellu paghare infra dies.viii.qui in custu casu non lu deppiant miter in pregione.et si non dat sos dictos pagadores qui istit in pregione infini qui at auiri satisfactu su dictu depidu supta pèa a dictu deppidu daesse: o ver daessos benes suos.
Qui leuarit raygua.
Constituimuset ordinamus:qui si alcuna persona si prouarit qui auirit leuadu raigha.o clesura:ouer istungiarit fossadu de alcuna vigna agiena: over orto:o verde corte de boes:o de atero bestiamen affura:o palesi paghit ssz.xx.et mender su dampnu per dogna volta:dae sos quales binaris appat su rennu su mesu et issaturu mesu:su curadore cun sos iuradus.Et issos officiales siant tenudus de pregontarindi assos iuradus pro dogna volta quillos debèt corbètare.
De qui accusarit.
Item ordinamus:qui si alcuna persona at accusare ouer denunciare at alcuna atera persona de alcuno crimen delictu:o ver malificio et silla prouare nondi siat condempnadu. Et qualuncha persona narrit at qualuncha atera persona traitore ofuroni: siat condèpnadu in. llrs.xxv.si non lu prouarit qui legittimamèti esseret traitore ho furoni.
Ordinamentos de foghu.
Volemus et ordinamus:qui neruna persona deppiat ne pozat ponne foghu ìfini ad passadu sa festa de sancta Maria qui est a dies.viii.de capudanni et qui contra fagherit paghit de maquicia.llrs.xxv.etvltra so paghit su dampnu cat fagher acuyu ad esser.Et dae cussa die inantes ciaschaduna persona pozat ponne doghu a voluntadi sua guardando si pero non fazat damnu ad atere.et si fagheret damno paghit per maquicia.llrs.x.et issu dampnu ad cuilat auer factu. Et si non ad daechiteu pagare cussu qui ad esser condemnadu in.llrs.x.istit in pregione ad voluntadi nostra. Et issus iurados de sa villa hue ponne su foghu siant tenudos de prouare et tenne sos malefactores predictos et de representarellos assa corte nostra infra.xv.dies. Et si nò los tenint in su dictu tèpus:sus dictos iurados cum sos hoìs dessa villa paghit de maquicia cio est sa villa manna.llrs.xxx.et issa villa pizina. llrs. xv. et issu curadores de ciascuna de cussa villas paghit ssz.c. et de sos benes cant lassari:cio est sos cant essere fuidos et inculpadussi deppiant paghare su damnu ad cuy ad esser et issu remanète decussus benes si deppiant contari in su pagamentu qui ant fagher sos hominis dessa villa.
Qui ponne fogu in domo.
Constituimus et ordinamus:qui si alcuna persona pòneret foghu ad domo de persona alcuna istodiosamète et fagherit damnu o non est inde binchidu:siant tenudos sos iuradus et hoìs de sa villa deprouare et detenne su hoì qui ad auiri postu su dictu foghu:et dellu battiri tentu assa corte nostra.et siat iuighadu dellu ligare ad vnu palu er fagherellu arder.et si issos iurados ethoìs de sa villa nò tennerèt su hoì qui ad auer factu su male:paghint comonalimèti sa villa manna.llrs.c.et issa villa pizina.llrs.l.Et de sos benes de cussos hoìs qui ad auiri postu su foghu si depiat pagare su damnu qui ad auiri factu.
De foghu in lauore.
Item ordinamus: qui si alcuna persona ponneret foghu istudiosamèti a laure messadu ouer ad messare: o a vigna: o at ortu et est indi binchidu paghit pro maquicia. llrs.l. et issu damnu a quillat auire factu:et si nò paghat ipso ouer atero pro se seghit silli sa manu destra. Et issos iurados siant tenudos de prouare et de tenne sus malusfactores adicussa pena qui narat su secundu capidulu.
De foghu.
Volemus et ordinamus.qui si su foghu qui sadi pònni in sa villa ouer in sa habitationi dessa dita villa qui fazat perdimètu:siant tenudos sus curadores ciascadunu is sa curadoria sua:et issus officialis qui ant sas villas a feu. Et issos officialis o armètargios dessas villas issoro depiant àdare adprezare su damnu [q] ad auiri fatu su fogu cuz sus megios hoìs dessa villa et de benne assa corte da inde a dies xv.ad denunciarellu assa corte nostra a pena de pagare su cu radore assa corte.libras.xxv.
De foghu.
Constituimus et ordinamus:qui sas villas qui sunt vsadas de fagher sa doha proguardia dessu foghu deppiant illa fagher sa doha secundu qui fudivsadu per tèporale.Ciaschaduna villa in sa habitationi sua. Et qui nolat auiri fata per sanctu pedru de lampadas:paghit.ssz.x.per hoì et issa villa qui lat faghire:fazat illa qui foghu nò la barighit sa doha.et si foghu illa barighat et faghit perdimètu: paghit sa villa.ssz.x.per hoì secundu quest vsadu est issu curadore.llrs x.assa corte.Et si su curadore comandarit assus iuradus: o vera sus ateros hoìs dessa villa defaghere sa dicta doha:et nò la fagherèt paghit comonalimèti sa pèa qui deuat paghare su officiali et icussu officiali siat liberu.
Ordinamento de chertos e de nunzas.
Item ordinamus:qui neruna femìa qui siat ouer at esser fanti delectu agiena o qui nò siat mughere legitìa o sit nen deppiat leuare daessa domo dessa habitatiòi qui fagherìt ìpari cunsu amighucausa alcuna dessu hoì suo contra sa voluntadi decussu suta pèa de esser còdempnada et punida per fura et seghundo qui insu capidulu dessas furas si còtenet. Et siat tenuda de restituiri sas causas furadas et leuadas. et. simili pena si intèdat assu amighu qui leuarit còtra sa voluntadi dessa amigha causas proprias.
Testamètos.
Volemus et ordinamus.còsiderando su grandu defectu et machamètu quest de notare ì sa isula desardigna non solamète ì sas citadis terras et loghos murados ma enter deus via plus in sas villas deforas:et qui pro cussu defectuent poder manchare multas bòas et pietosas càs qui si lassant et faghint pro issos testadores insa fine issoro. Volemus et ordinamus qui tantas bonas et pias causas nò romangiant senza mandaresi as executioni qui sos testamètos qui sant faghire per alcunas personas in sa fine issoro bagiat et tenghat et appat fauore et defectu comèti et qui esserèt factos per manus de noday dum modo qui sos dictos testamètos si ant factos in forma debita:et per manusdessu capellanu dessa villa o ver dessu scriuanu publichu dessu officiale dessa contrada si auer si podet.Et in casu su dictu capellanu o ver scriuano non si poderit auiri assu bisognu bolemus qui si pozat fagheri per manus de alcunu scriuanu dessu loghu in presentia de.vii.over de.v.testìonios prossu minus.
De corona.
Constituimuset ordinamus qui cussa persona cat esser mandada cum nunza dae corona de loghu o de corona de quide de berruda per domo o per fundamètu:o per alcuna atera possessione:siat postu adiurare per issu curadore cat arreire corona:qui de sa nunza bene et lealimète at faghiri et posscha bayat et det za nunza in presentia de tres bonus hoìs dessa villa: et icussu hoì at que si mandat sillu a catat in persona.et si sa dicta nunza sili dat in persona:deppiat bènere assa coròa a di cussu termè qui siloy ad còtenui.et si per aduètura nò lu acatat in persona det sa nunza in sa domo hui at torrari:si loy acatat alcuna persona habitanti ì presentia de tres bonos hoìs des sa villa:ouer de.ii.et deppiant bèni ad corona daessas.viii.dies a su bindighi per respòderi adicussa prema:qui illi adi auiri mandadu sa nunza:et isso hoì qui adi portare sa nunza deppi at torrari ad corona:ad fagher iscriuere:initeu modu ad auiri dada sa nunza:et si non torrat siat condempnadu de pagare ssz.xx.assa corte.et non di siat in periudiciu de sas partis .et torrit et mandit illi nunza dae nou sa terza bolta per isso modu que est narradu de supra.Et si cussu hoì qui ad auiri mandadu sa nunza.iii.boltas nò bènerit a corona a sus temìs qui suntu narrados de supra deppiat si mitire ì possessiòe decuso sa cà o ver possessiòe pro [q]lat auire mandadu nunza.et reat et feruat silla vnu annu cussu [q] at auiri mandadu sa nunza. Et si incussu annu non beneret ad respondere et defendere si de sa nunza qui lat esser mandada:appat bintu cussa causa o ver possessioni cussu pro cat auire mandadu sa nunza. Et siat sua propia et dicussu hoì adqueseret mandada sa nunza si beneret intro decussu annu et bogiat illa paghare cum totu su ispendiu cat auiri factu in su dictu certu:siat tenudo su curadore de fagherillu torrare sa possessioni:qui li fudi leuada: et intèdere ad ragioni at ambas partis et daeza ad esser deffini du su chertu:cussa possessioni deppiat dari adicussa persona qui ladi auire binchidu deraxioni et issas ispèdias qui ant esser factas per issas partis:cussu cat perdere deppiat fatisfahìri assu cat binchire:secundu qui ad auiri factu sas ispèdias et de fructu qui ad auire apidu daessa die qui ad auiri apidu sa possessione infini adicussa die qui lat auiri torrada non siat tenudu de indi fagher rexone alcuna.
De nunza de corona
Item ordinamus:qui si alcuna persona cat esser manda da nunza dae corona de loghu et dae corona dequida de berruda:o dae corona de portu o dae alcuna atera corona qui decussas qui sunt naradas de supra pro alcuna causa et non at benne ad corona assu termen qui sat contane in sa nunza nè deppiat perdere su certu aminimanza nè pro sa prima nunza nè pro sa secunda.ma satisfazat su ispendiu cat auire factu cussa persona:cat auire mandadu sa nunza e siat condèpnadu et paghit a sa camera nostra:per ciaschaduna bolta quili at esser mandada sa nunza dinaris.vi. per lira: pro sa premarga et torrint illu a mandari nunza.et pro sa secunda nunza lat esser mandado et nò at benne paghit dinaris .xx. perlira. et satisfacat suspèdiu simigiantimèti et anchu sili mandìt nunza perdat cussu chertu aminimanza secùdu sa vsanza antiga. Et simigiantimèti si intèdat pro su terramangieso acat madari nunza sardu egosi pro su sardu acat mandari nunza su terramangeso.Et si cussa persona qui non ad benne assas dictas nunzas:bolerèt fagher defensa sua pro qui non pozint benne asssu tèpus:siat intesidu a ragione. Et si mostrat legitimamèti occasione pro sa quali non poderit bène non li siat per iudiciu si non fatisfaghere su ispendiu adicussa persona qui lat auiri mandadu sa nunza.
Corona.
Volemus et ordinamuus: qui si alcuna persona mandarit nunza dae corona de curadore pro larga o per alcuno mali qui auirit factu silli acatat nunza e nò bènit assa nunza premargia et partit si per pahura qui dauerit torrit et mandit illi nunza et si nò lu acatat adarilu sa nunza det sa nunza assa domo in presentia de tres hoìs de sa villa silloy acatat alcuno habitanti et si non bennint assu bindighi siat binchidu.
Nunzas.
Constituimus et ordinamus qui sas dictas nunzas qui sant mandari sae corona de loghu o dae coròa de berrude: o dae corona de alcuno atero officiali si deppiat fagheri iscriuire in su cartolayo et leer assos lieros cant esser insa corona et factu cio exèplare sas dictas nunzas daesu cartolaiu et darellu in sa corona adicussa persona qui lat deber portare et faghendoli fagher cussa solènidadi qui si còtennit in su primu capitudu dessas nunzas.
De iscrianos.
Item ordinamus: qui sos scriuanuscant esser in sas coronas deputados adscriuire sos chertos qui sant fagher deppiant esser conscritos et seruiant ordinadamèti su narri dessas partis et poscha cat auiri factu sas ditas scripturas illu deppiant leer sentendo sas partes et issos lieros cant esser ìsas coronas pro iuighari et factu cio su armètagui nrò deloghu ouer alcuno officiali nostru qui reeret corona deppi at pesarisos lieros dessa corona ad iuigare secundu chest vsadu et fagherède ad cusu quidat achatare baraxone qui faghire sindi deppiant.
De possessione.
Volemuset ordìamus:qui si alcuna persona auirit et possederit domo o fundamètu alcuno pacificamèti et alcuna persona silu leuarit senza sa iusticia et icussu homini acheseret leuandu indi faghirit alamètu a su officiali cussu officiali a chi su ditu alamètu sat fagher siat tenudo delli faghire restituire et torrari adari cussa causa dechiloy ad esser dimandanda chi ledi esser leada senza iusticia si acatat qui siat poscha intèdat ragione ambas partis.
De mandare nunza.
Constituimuset ordinamus: qui sciat licitu a chaluncha persona ad boler mandare nunza quilla mandit dae corona de loghu o ver dae corona de berruda in qualuncha parte ad boler paghandu issu missu quillat portare ad arbitriu dessu armètagiu nostru deloghu et dessos ateros officiales in sos officios issoro et oìa atera ispendia qui sant faghiri in sos chertos si deppiant satisfaghere dae cussa parti qui at perder assa parti qui at bincher acatando sos ditos ispendios su armètargiu nostru de loghu cat esser:o uer attero officiali qui attène sa iusticia pro nos et faghèdo iurare sa parti cat deber reciuere su satisfaghumètu dessu ispendiu.
De inprestanza.
Item ordinamus:que dessu imprestidu o ver dessa acomandicia qui faghint sunu hoì assatero et còpellit indellu achertu et bìchidi indellu paghit illu a decussu quillat auiri binchidu et anchu paghit asa corte nostra decussu qui at mòtare su chertu cio est dessa acomandicia de baturo vna:et de su imprestidu de quimdivnu
De qui essere binchidu.
Volemus et ordinamus: qui su chertu cat esser binchidu in corona dessu curadore et issu hoì cat esser bintu sindi andarit ad atera curadoria benghat su hoì cat auiri binchidu su chertu daenante dessu curadore hui ad auer chertadu et fazat illi fagheri su dictu curadore litera dae corona et baiat cun issa daenante dessu curadore hui at istare cussu binchidu et fazat illu paghare de su suo sillu achaptat.Et si su curadore non lu faghiret pagare achaptandoli dessu suo fazat illu paghare su armètargiu nostru deloghu decussus benes decussu curadore qui at essè ista du negligète et etiam deus illi fazat pagare per maquicia assa corte nostra .llrs: x.sillu chertu est dae .llrs.c. ingiosso et si esse ret dae.llrs.c.isusu pagit cussu tali curadore pro maquicia libras.xv.
De iurari.
Constituimuset ordinamus:qui si alcuno hoì cum qui ant certare et ponne illant agrughide credenza bengiat a iurare in manusdessu officiali qui at reere corona et non deppiant iurare in grughi de credètia et icussos botigantis nò deppiant achòpangiare vn pare senza sa iusticia si nò daenanti dessu officiali et sili chompangiant paghit su chertadore assa corte nostra.llrs.x.et boe vnu assu curadore. Et si esseret de su chertu pozat depaghare maquicia assu rennu paghit cullu qui debet iurare quali equi esseret binchidu et cio si intèdat incosas criminales.
De chertadore.
Item ordinamus:qui su hoì cat dimandare chertadore non sciat tenudo sa corona de indellidare saluu sisu hoì boleret esser chertadore a voluntade et plaguere suo et noète de minusbolemusqui si depiat dare chertadore a clesias et alogos e religiosos qui nò ant auiri armètarios issoro et simili auidas et a orfanos et appoueros istranieris et mercantes quindi adimandarìt et nò auirint armètargios issoro.
De chertu.
Volemuset ordinamus:qui assu hoi cat chertare:o qui ant boler chertare in corona non lident pru còsigiu plus devnu homini et icussu quillat consigiare et dari non siat et non deppiat esser iuighante plus iscussu chertu.
De turmentu.
Costituimis et ordinamus:qui si alcuno homini de su rennu de arbaree qui siat de bona famma nò si depiat esser posto atrumètu pro alcuno chertu quilli esseret factu de fura ma bolemuset comitemus assu armentargiu nostru de loghu et assos officiales nròs qui de cio et supra cio reerèt corona cussos lieros qui ant esser in sa corona qui si cussu homini ad qui ant fagher su chertu de fura est hò de mala fama qui si pozat mittere atrumentu et non in attero modo: ma bolemussi est de bona fama et si non binchidu a testimongios qui siat postu a iurare de cussu officiale et siat libere dessa dicta acusa occhertu.
Quida de berruda.
Item ordinamus:qui sos curadores et officiales dessas còtradas siant tenudos de fagueri sa quida de berru da impressones issoro et de reere sa dita corona assu minus cum .v.hoìs dessu officiu suo et si venerèt de minus paghit su curadore pro sa negligècia sua assa corte nostra.ssz.C. et ciaschuno decussus hoìs quilloy ant esser et ant manchari ssz.xx. per hoì.
De qui sat aclamari pro fradisvltra mare
Volemuset ordinamusque su hoì achant chertare et clamari sat pro fradis dultra mari pògiat annoe meses et si mostrat beridadi infra.viii.dies si suntu in arbaree ouer in corona quilloy at auiri ì vltra mari fradi ouer fradis suos qui appant parti in cussu pro quillu chertant sos testimongios inter de arbaree et si suntu ì atero loghu dessa isula de sardigna infra dies.xv.et si non mostrat cussa viridari respondat:et si non respondet siat binchidu et icussu istessu siat prossu hoì at qui at chertari et perdet sat pro fradis cant esser ì terra firma adiunghendo qui cussu a qui ad esser chertadu deppiat respondere prossa parti sua et pro satera parte qui at allegare quilloy appat parte alcuno frade suo qui siat incussos ditos loghos o in alcuno decussos cussa parti istet pendenti infini at ispirari su tenpus supra ordinadu.
Ordinamètos de imprestationes e de possessiòes.
Constituimuset ordinamus:qui si alcuna persona o personas auirit tenuda e pessedida cum iustu titulo alcuna possessione dessu rennu pro ispaciu de.l.annos et possessiòes de clesia per ispaciu.de.xxxx.annos et possessiòe de atera persona per ispaciu de.xxx.annos et non illi esserent dimandadas infra su dictu tempus siant peghugiare issoro et icussos qui faghiàt et reddiant esser pobilusdecussas talis causas possessiones qui non las auirit dimandadas infra sos dictos terminos indi siant in totu priuaduset romangiant liberos et ispeditas ad cussas quillas ant auer possedidas pacificamèti per totu sos dictos tèpus.Et ìcussa prescriptioni de tèmpus non si intèdat et non per iudischat a sos orfanus et minores qui non achaptarint tempus de dimandari sas raxiones issoro.
De qui possiderit.
Item ordinamus:qui si alcuna persona cum iustu titulu possederit alcuna causa mobili per ispaciu de annos tres senza indelli esser factu questioni qui passadu su dictu tempus non indelli pozat esser factu plus questioni et ìcustu capidulu non periudichit assu capidulu de supra.
De testimongius.
Volemus et ordinamus:qui si alcuna persona chertarit ad atera persona pro alcuna causa et prouarit per carta over per testimongios che sa causa per qui chertarit o ver quinde esseret confessu depiat esser pagadu intergamèti de cussu procat auire chertadu et bìchidu per carta o per testimongios per confessione en non depiiat isse iurare a factu dessus testimongios et si causa esseret que cussus testimongios qui auirit clamadu non bincherèt cussu chertu ad icussu hoì a cat auiri chertadu non siat dadu sagramentu de calumnia qui si pozat a ciaschuna dessas partis quando si at requestu in su principiu dessa questione et còtestada sa lite.
De chertus.
Constituimuset ordinamus:qui si alcunu hoì cat chertari sunu cum satero et ponni lat a sagramentu sili pesat alcunu hoì achertari in corona dae parti de cussu cat esser postu a sagramètu non siat tenudu delli rispondere infini cat esser ispidiadu decussu chertu que lat auire fatu eccepto per via de reconuètione sa cali reconuètione si fazat in anti qui sa lite siat contestada.
Forma de corona.
Item qui sos officiales nostros et curadores et maiores ciaschunu ìsa curadoria maioria et officiu suo nò deppiant reer corona cum minus de.v.hoìs et si cusu persona cat chertare et clamare at testimongios clamet inde a voluntade sua in fine in.x.et nò pluset facat illus scriuere a su iscrianu de corona inanti qui sa corona hui ant chertare sileit:saluu si nò si recordarit dessus noìes dessus testimògios:et at dunandari tpres arecordari sindi qui.tanto su officiali ili dedi tprepde clamarelos et denunciarellus et in ateramète nò sindi riciuat alcuno.et bolemusqui nò clamit nè pozat clamare hoì pervnu pro testìongio qui non at auire.xviii.annos còplidos.et si lu clamat nò li siat dada nè chertitu pro testìonio.et chaluncha persona clamarit pro testìonio qualicuna sorasta [g] nò esseret ì sardigna pervia de cauillatòe et fugimètu de tpres et issu tpres quilli ad esser assignadu dae su officilai quì teneret rexone nen prouarit per icussus paghit de pèa.llrs.xxv.et issas is pesas dannos et interessos paghit assa parti cuz qui auirit sa questioni.et issos testìogios qui ad clamare pongiat at iurare su curadore ouer ateru officiali qui at reer corona bene et diligè temète in presentia de ambas partis silloy podèt et bolèt esser et poscha su curadore o ver ateru officiali et issu iscrianu de corona cum ateros tres hoìs illos deppiant examìare et pregòtari secretamète ad vnu:ad vnu qui nò ischiat sunu desatero et qui non lus intèdat alcunos dessas partes et fagheri iscriuiri su narri issoro et pregontadus cant esser su iscrianu de corona leat et publichit su qui ant auiri na[r]adu sos testìogios in presentia dessu curadore et dessus hoìs qui ant esser in corona essendo loe ambas partis si esser illoy podè et bolèt et ligidu qui ant auiri su iscrianu su narri qui at auiri factu sos testìongios su curadore et officiale qui at reer sa corona depiat pregontari cussa parti in contra a qui esser clamadus sos dictos testìongi os si bolèt oppone o narri alcuna causa contra sas personas issoro et contra assu qui ant aueri narradu et testificadu et si bolèt oppone o narri alcuna causa qui bagiat raxoniuili et iusta siat intesidu et daduli temè de viii.dies at oppome et prouare cussu qui at boler narre et opponnere et si custas qui at aueri oppostu prouat custu testimongio contra aqui ad auiri oppostu ouer subditu suo non siat cretidu et issu curadore cat reer sa dita corona peset a iuygare los liros dessa corona pro sa dicta testificatòe dessos ateros testìongios et icussu qui ant iuygare sa maiore parti desso slieros fazat scriuire assu iscrivanu dessa corona ee mandit illa ad executioni et issos lieros et iuigantes cant esser in sas coronas siant tenudusde iuyghare et dare legittimamète in conciètia dessas aìas issoro sa megius ragione et iusticia quindellusat parre non iuighandu pero còtra sa carta de loghu.et si iuigharint còtra su capidulu de carta deloghu secretamète non hagiat nen tègat su iuigante issoro et siant condèpnadus cussos qui contra iuigharint in.llrs.v.per hoì pro chascaduna bolta. De sos iuighantes.
Volemus et ordinamus qui nixuni procuratore nen a uochadu qui vsat publicamète su officiu dessa procuretioni ouero auochacione vsit nen deppiat inneuna dessas cortis qui ant tenne sos officiales nròs iuighantis essere a pèa.de llrs.xxv.per ciaschaduna bolta qui iuigharit et issu ifficiali qui lu clamerit olaxarit iuigare isquièdolu qui esseret procuradore et auocadu paghit et siat condempnadu et icussu in sa simili pena de.llrs.xxv.per cischuna bolta et issu iuigamentu on narre qui alcuno dessos secundos fagherint ouer auirint factu siat nulla et de nexuna valore. Et cio non si intendat in compromissos in ìquisitione qui sa comitterit per via de compromissione de voluntadi dessa partis.
De qui ant aduocare.
Constituimus et ordinamus qui nexuno auditore dessa audiencia nostra et nexuno atero officiali maiore nen mìore mentre qui at istare insu officiu et simili nexuno nodaiu dessa corte nostra et nen dessu podestade durante in su officiu issoro in sa corte issorovsint nen deppiant esser procuradore alcuno nen aduocadu.
De qui antesser clamados pro testimògios.
Item ordinamus qui tottu cussas personas sardas et terramègie sos cant esser clamados pro testimògios siant tenudos deiurare ì manusde su officiale cat reersa corona et derender testìonianza decussu qui at esser clamadu et domandadu non obstanti alcuno capidulu de breue: o ver vsanza qui esseret facta et obseruada per tèpus passadu.
De faguere procuradore.
Volemus et ordinamus:qui si alcuno hoì esseret chertadu o qui lu chertarìt pro larga:o pro fura: o ver pro alcuno altero maleficiu qui auirìt factu deppiat responder ì presona sua et non deppiar responder pro curadore nè atera persona prosee eceptu qui pozat ponne procuradore istadu su [q]st principali in presona sua in sa corona et depiat dare paghadores adistare a sa raxioni at rechonoschimètu dessu officiali et iuighantes suos.
Qui iurat pro testimonio.
Item ordinamus:qui alcuno hoì cat iurare pro testimògio falzu sindi est binchidu paghit.llrs.quìbanta ìfra dies. xv.decat esser iuyghadu et si nò paghat siat illu missidu vnu ammu in sa limba et iughat si affrustandu per totu sa terra infini assu mòtonargiu et inie silli tagit sa limba et lassint illu andare et plusnò sis siat dadu sidi pro testimongiu.
Dechertos dubitosos.
Volemus et ordinamus:cum cio siat causa qui in sas coronas nostras de loghu et ateras qui se tenèt pernos per issu armètagiu nostru multas boltas aduenit que inter issos lieros que sunt in sas ditas coronas est adiuisioni discordia: o ver dofferètia in su iuygare que faghint supra alcuno chertu et deliberando nos qui ciascuna dessas terras nostras siant mantesidas et obferuadas in iusticia et in ròne et pro defectu dessa dita diuisione:o ver discordia nò perdat né manquit alcuna raxone sua.
Ordinamus et bolemus qui si in alcuna dessas ditas coronas peruengiat alcunu chertu quesseret grosso et dubitosu de su quali sos lieros dessa dita corona esserèt perdidos et diuisidos insu iuigari issoro qui incusso casu su armentargiu nostru de loghu ouer atero officiali nostru quest assu presenti:o chat essere per inantes sia tenudo dessu chertu et dessu iuighamètu cant faghire sos ditos lieros supra su dictu chertu de auirède consigiu cum sos sauios dessa corte nostra et cum alcunos des sos lieros de sa corona qui pargiant sufficières ad electoè des su ditu armètargiu o uer officiali cat reer sa corona et icussu qui pro issos o per ipsa maiore parti dessos sar deliberari de raxione siat defaghire dessu sito chertu su armètargiu o ver officiali nostru fazat leer et publicare in sa predicta carta in presentia de ambas partis pro sentècia diffinitiua et mandit ad executione si appellado nò est infra tèpus legittimusde dies de ghi comèti comandar sa lege nò informando pero sa carta de loghu.
De appellationibus.
Constituimus et ordinamus:qyui ciascuna persona qui si senterit agrauada de alcuna sentètia quilli esseret da da incòtra subra alcuno chertu de alcuna questiòe qui auirit daenante de qualuncha officiali si pozat si bolet appellare si infra su tèpus ordinadu daessa ragione duas boltas secundu quest naradu de subra cio est de vna de questione non vsit et non si pozat appellari pluset in casu qui plusboltas si appellarit vltra sas secundas duas non silli deppiant amittere nen acceptare.
De appellationibus.
Item ordinamus:ciascuna persona qui sat sentiri agrauadu de alcuna sentècia quilli esseret dada in còtra si pozat appellari si bolet incòtinente viua voce o per iscriptu infra dies.x.de qui ad esser dada sa sentècia.et qui cussa appellatione et icussu processu dessa questione deppiant leuare et presentare assa corte infra ad ateras dies.xv.et si ya nò romaneret pro culpa et negligencia dessu nodaiu o ver scriuanu qui nò lu daret su processu infra su dictu tempus.
De appellare si.
Volemus et ordinamus pro cessare ispesas a sos subditoc nròs et litigantes nostros qui de alcuna sentètia et iuighamentu cat esser factu per armentargiu nostru de loghu:o per chaluncha atera officiali nostru subra alcuna questione nostra o chertu qui essret dae.c.ssz.ingiosso non vsit nen deppiat appellari annos nen ad atter officiali nen etiam deusassos auditores nròs in casu qui si appellarit bolemusqui sentècia qui sos officialis nròs et quantu casu ant dari et liberari bagiat et tenghat et mandit a executiòe secundu qui per issos iuighantes issoro at esser determinadu.
Ordinamètos de siluas.
Constituimuset ordinamus:qui cussas villas et curadorias qui suntu vsadas de faghere filuas de curadore siant tenudos sos homìs totu de cussas villas et curadorias delloy andare vna bolta sannu et qui su liere de couallu qui at esser nunzadu et nò loy andarit paghit assu curadore.ssz.duos.si veramète nò auerit excusa legitìa.
Silua.
Item ordinamus:qui alcuno homini cat benne a silua nostra ho de curadore et non at benne agholetorgiu cunsu pegus qui at auiri mortu leuèt illi pro su rènu boevnu et pro su curadore.ssz.x.
Armadu a silua.
Volemus et ordinamus:qui su hoì cat benne armadu a silua nostra o de curadore leuent illi prossa silua nostra berbeghes deghi et pro sa silua dessu curatore boe vnu et perdat sarma.Et sio nò si intèdat pro virgas ghortellu et ispada.
Qui leuarit su serru.
Constituimus et ordinamus:qui su hoì cat leuari su seruu daessu yagharu et lòpet illoy canargiu et non torrant su peghus paghit boevnu.assu canargiu det.ssz xx.et appat inde su curadore de tres vnu sindellu binchit.
Qui alluarit abba.
Item ordinamus:qui homini cat chundire inantes de sanctu miali paghit a su rennu.ssz.xx.et a su curadore.ssz.x.et issos officiales inde pregontent sos iurados per omì bolta qui los debent pregontare.
De mesura falsa.
Volemus et ordinamus:qui acussas personas a qui sant achatare per issos officialis nostros mesura falsa o stadea falsas qui siat condempnadu de paghare a sa camera nostra libras.xxv.dae cussa die quillat esser achatada axv.dies.et si nò paghat assu dictu termen siat affrustadu per totu su loghu hui at auiri comissidu su de littu.
De astores.
Constituimus et ordinamus:qui alcuno homini nò deppiat boghare astore ne flacone dae niu. Et dicussu qui lat boghare siat tenudu su curadore dessa curadoria dundi at esser su homini de tennellu et baturellu ad nos adpena depagare su curadore.llrs.quimbi.
De vendere cauallos.
Item ordinamus:qui sos hominis totu dessa terra nostra de arbaree cant auire cauallus issoro illus posant bendere a voluntadi issoro intro arbaree assardos et nò aterramangessos senza paraula nostra at pena depaghare assa corte.llrs.l. Et issos terramangessos non si intendant alcunu parladu o ver abbadi:o atero clerigo dessa terra nostra de arbaree: o burghesi de terra nostra.
De sus lieros.
Volemus et ordinamus:qui sos lieros tottu dessas terras de arbaree sos calis sunt tenudos de seruire sa corte cum cauallos et cum armas non pozant nen deppiant bendere nen donari nen cambiare su cauallu quilli at esser scriptu in su catenudu de sa nostra corte senza volundadi nostra.Et qui còtra de cio fagherit et est illi prouadu pagit de maquicia.llrs.xxv.et temittat in iscambiu decussu qui ad auiri baratadu bono o sufficiète cauallo.
De sus lieros.
Item ordinamus:qui negunu liero de cauallu et nè soldadu non si deppiat representari ad mostra et nè ceppari cun cauallu de atera persona assa mostra subta pena de llrs.x.
Lieros
Volemus et ordinamus:qui sus lieros homines dessa terra nostra de arbaree sos qualis sunt tenudos de seuire cum caualluset armas et sunt indi de cio colados: deppiant auiri cauallus maschusqui bagiant dae.llrs.x.insusu et totu armadu chibisognant ad hoì de couallu assa sardisca et siant semper aparigiadus cuz suos ditos cauallos et armas profaghere sa mostra et pro caualcare qñ nos illos faghiremus requeder et qui cio non at fagheri torret assa mungia.
De sus iurados.
Item ordinamus:qui sos fideles cant villas inseu siant tenudos ciaschunu depponni a iurare su maiore dessa villa pro iuradu deloghu et issos megios dessa villa sos quales iuradus deppiant su fidele qui chue at esser in persona batirellos per iscriptu assa camera daenoghi a corona de sanctu pedru de lampadas et pro su fidele qui nonchi at esser in persona siat tenudu su officiali suo et maiore suo su qui at esser pro issu ìssavilla de batirellus a sa camera per iscriptu sos iuraduse si nò los batirit a su dictu termè: paghit su fidele o maiore: o faghidore dessu fidele qui contra fagherit et qui nò ad esser.llrs.x.
De forzus
Volemuset ordinamus:qui alcuno terarmangiesu cat dare iuo suo assardu pro inargiu o pro soci non appat lad cherret at perunu homì saluu a quillu ad auiri dadu et issu iuargiu istit assa vsansa dessa terra.
De cauallus
Constituimuset ordinamus:qui si alcuno cauallu nostru morret in silba ouer qui si semet qui no siat secidu per paraula nostra su maiore de caualluspaghit prossu dectu cauallu annos pro sunu deghe secundu qui narat sa carta de loghu pro causas dessu rennu furada et icussu hoì quillat seer siat condempnadu depagare assa corte.ss.chentu.
De qui sindi andarit.
Item ordinamus:qui si alcuno hoì de sa terra nostra de arbaree si partirit pro andare at istare daecussa curadoria asatera cussu officilae decussa curadoria ad hui at esser andadu adistare siat tenudo defagheri paghare assatero officiali pari suo qñ illu adimandarit cussas raxiòes qui debent pagare annos prossu officiu suo et icussas raxiones cat auer adimandare sunu officiali assatero prossos homìs cant esser partidos daessuna curadoria assatera siat tenudo ciascño cat auiri arreciuiri de dimandare sas raxiòes secundas duas boltas sannu cio est pro corono deloghu de sanctu nichola et pro corona deloghu de sctò pedro de lampadas.Et de cio su officiali non constringhirit nen deppiat agrauare su maiore ouer alcuno iuradu promandarellas agholliri alcunas raxiòes foras dessa curadoria issoro.Et icussu curadore:ouer officiali [q] at fagheri secundu qui narat desupra per ogna volta quillat esser prouadu qui contra fagherit siat condemnadu depaghare assa camera nostra.ssz.chèt.et siat cretidu su officiali ouer curadore cat auiri adimandadu sas raxiones cat auiri arreciuire dae satero officili pari suo asagramentu suo.
De deseredari.
Volemus et ordinamus:qui nexuna persona de su rennu nostru de arbaree vsit nen deppiat deseredare sos figios: o ver nebodes suos nados dessos figios dessas rexones qui sillis at apertenne pro sa hereditadi de su padre:uer de sa mamma issoro. Saluo si su padre ouer sa mamma a sa morte issoro bolerent narri et apponerèt contra issos figios: ouer nebodes iusta ochaxione si deppiat prouare legittimamenteauiri lexadu sos benes issoro infravnu mese da essa die de sa morte de su testadore.
De coyamentos.
Constituimus et ordinamus.qui si alcuna persona coiuarit figia sua ado das qui non siat tenudu de lassareli nen darelli in vida nen in morte sua si non cussu quillat auiri dadu indodas si non a voluntadi sua.Saluu qui si isse nò auirit ateru figiu quilli deppiat laxare sa parti sua secundu raxione contadu illoy incussa parte at deber auire sas dodas cat auiri appidu daenante.Et simigiante si intèdat pro tottu sos dexendentes suos et totu satero quillat romanne inde possat faguere cussu quillat plaghere et in casu qui morret ab intestadu sussedat sa figia femina coiada cuz sus ateros fradis et sorris suas iscòtandu daessa parti sua cunssa doda qui at auiri appidu.
De coyanza et heretamentu.
Item ordinamus.qui si alcuna femina si coiarit ammodo sardischo: o ver a dodas et morret et lassarit alcunu figiu piciu si cussu figiu piciu morret poscha senza legitima aedadi de annos.xviii.qui su padri dessu ditu ceracho succedat et appat sa heredidadi dessu dictu figiu suo:et si migiàtemète sussedat sa mamma assu figiu pixinu incussus benes quilli furuntu romasidos de su padre.exceptu quissu padre o ver sa mamma auirint factu testamentu qui incussu casu si deppiat obseruare su ordini de cussu testamètu et issa voluntadi dessu testadore.
De donazione.
Volemus et ordinamus.qui alcuna femina nò vsit nen deppiat dari in alcuno modo assu maridu nen invida nen in morte sua plusde.llrs.x.et issu maridu assa mughere atero atantu dessu issoro peghugiare:et icussu det cussu cat auiri valsente de.llrs.xx.in susu et icussu qui at auiri valsenti dae .llrs.xx. ingiosso det .ssz. xx. et icustu det sunu assatero sillat plagher et si nonlu plagheret non di siat tenudu nen assu marido nen assa mughere.Et icustu capidulo appat legitime loghu in casu qui su marido:o ver mughere auirint dexendentes ouer ascendètes.Et si non di auirit siat illis licitu dellassaresi sunu assatero pro testamentu o ver per donatiòe casu mortis tottu cio qui ad boler dessos benes issoro.
De inuentario.
Constituimus et ordinamus.qui sos curadores et officiales nostros de corte de arbaree ciaschuno inssa curadoria et officiu suo cant auiri in manu deppiant esser tenudus quandu alcuno homini morreret senza faghere testamentu et lassarit figiu o figias pixinas et non las acomà darit per testamentu qui sus benes suos proprios qui romanint dintro de domo et foras qui si deppiant totu fagheri iscriuere ordinadamenti auendo su officiali at compangia sua dessos bonos hominis dessa contrada:o ver dessa villa et vnu scriptu decussos benis quindi deppiat batiri assa corte nostra et vno atero iscriptu indi depiat adicussa personi aqui adauire acomandado sos figius.Et si acomandados non los auirit su officiali:o ver curadore los deppiant acomandare pervigore dessu officiu suo ad alcuno parente descrittu dessos serachos et qui siant sufficientes.Et si parente qui esseret sufficiente non auirint sos cerachos deppiant illos acomandari ad vna atera persona qui siat sufficienti et que ad parre assu officiali qui siat bonu homini et qui fazat bene fatos des sos cerachos de.xviii.annos qui li ant dari su issoro cussu o cusas aqui at acomandari su officili sos dictos benes et il lu deppiant ponne a iurare defaghere bene et lealimente sos factos decussos cerachos et si cussos gotalis parentis o ver ateros nonlos bollirint reciuir deppiat illus còstringere su officiali e ponne pena.Et simigiante mente ordinamus qui cussas personas qui at clamare cusu homì qui fagherit testamètu procuradores decussos cerachos dessos benes issoro esiant presentes asufaghire su testamentu o non deppiant indi esser constrictus deles reciuire et de esser tudores issoro. Saluu si monstrarit legittimamente excusa pro sa quali non los poderèt reciuire et nò poderèt esser in sa dita tutela o curadoria et icusso officiali:o ver curadore qui cussas causas non ad fagheri per dònia bolta queli at esser prouadu paghit a sa corte nostra.llrs.x.et poscha su armèrargiu nrò deloghu fassat faghere. Et niète de minus tottu su damnu cant auiri reciuido sos cerachos per culpa et negligentia dessos ditos tudores et curadores et siant tenudos de mèdari et satisfagheri a sos di= tos pixinus.
De tutores e curadores.
Item ordinamus:qui si alcuna persona de depusti morti sua lasarit figios pixinuset in su testamètu suo illis lassarit tudore ouer curadore o ver quillis esseret dada perissos officialis nròs [q] cussus tudores o curadores nò siant tenudus espòder achertu alcunu quillis esseret factu pro cussos pixinus de caluncha causa si nò in sa corte nostra o ver vorona a ciascuna persona quillis at chertare pro cussos pixinos: et si sos ditos tudores nò parerèt a su armètargiu nostru deloghu cat reer corona:ouer adicussos quillas intèdat in sa corte nostra qui esserèt sufficiètes appoder demandare:ouer defendere cussos chertusquillis esseret factus:o uer qui faghirint prossos ditos pixinos siat tenudo su dictu armentargiu nostru de loghu cat reer corona ouer cussu aqui esseret comissidu per nos de dare et còstringere vnu dessos bonos dessa coròa ouer alcuno atero proissu quali si possat adimandare ouer defendere cussu chertu qui at esser factu assos tudores ouer curadores pro sos dictos pixinos.
De prea.
Volemus et ordinamus.qui alcuno curadore ouer officiali nostru de arbaree non possat reer pro se prea alcuna cat fagheri pro raxione dessu rennu et qui at esser prouadu paghit per dogna volta.llra.xxv.
De mantenni iusticia.
Constituimus et ordinamus.qui si alcuno homini dessa terra nostra de arbaree offenderet:o wqui auirit affagueri pro alcuna causa cuz alcuno atero homini de sardigna que non esseret de sas terras nostras qui cussa persona siat intessida a raxione pro icussu modu qui in sa terra dundi esseret issu si fagherit raxiòi assos hoìs dessas terras nostras
De tauernayos.
Item ordinamus:qui sos curadores nostros qui ant essere in ciascuna curadoria deppiant dari comandamètu assos tauernaios ciaschuno in sas villas qui ant auiri in manu qui non deppiant bendere vinu at attera mesura si non assa mesura daristanis et sinnada de su sinnu nostru et fassat bonas mesura dintro et de foras dandolis termè de benne in aristanis assu maiore de portu pro leuari ciaschunu tauernaiu mesura et mesa mesura et derredali et icussas mesuras siat tenudu ciascunu qui bendit vinu de auiri a corona deloghu de sanctu marchu proximu qui nos bènit et dae cussa corona inantes cussu tauernaiu a qui ad esser prouadu cat bender cum atera mesura qui decussas qui suntu naradas de supra paghit per dogna volta.ssz.vi.dessos quales dinares apat cussa persona quillus at acusare sa mesidadi et issatela mesidadi apat su officiali prossu rennu et siat chertida cussa.
Ordinamentos de corgios et de mercantes.
Volemus et ordinamus.qui sos corgios tottu de boes et de vachas et de cauallu et de ebbas cant morre dessa terra nostra de arbaree et batire a sa terra nostra daristanis per issos pubillos:ouer missos issoro si deppiant batiri daenanti de cussos hominis qui sunt ordinadus in sa corte asinarellos sos qualis hominis cussos corgios depliant iscriuiri cuiant esser per nomè et quillos at batiri per nomè et de quale villa conoschendo cussu homini qui at batiri sucorgiu ouer corgios.Et sest homini qui non siat conoschente: o parixente cussos homines qui debent sinnari sos corgios indi adimandìt homini quillu conoschat qui nondi siant inghannadus et deppiant illos sinnare sos corgios afferro caldu decussu sinnu qui est ordinadu et poscha qui sos corgios antesser sinnadus su pubillu cui ant esser omissu suo quillat batiri illu bogiat bendet deppiat illu bender in presentia decussos hominis quillat auir sinnado assu mercanti iscrivendo sus hoìs cant sinnare sos corgios su mercante quillos at comporare per nomè et pronomen e su bendidore.et si su pabillu chui at essere su corgiu omissu suo quillat batiri non lu boleret bender et indi boleret fagheri alcuno factu suo o suegher o atero daecat esser sinnadu su corgiu pozat ichellu bogare senza indi paghare alcuno diritu et faghirindi alcuno factu issoro et decustu siant tenudus sos clerigos et totu secundo quest narradu desupra deppiant batiri at aristanis asinnarisi decussu sinnu quest ordinadu et qui alcuno homini alcuno corgiu de boe: o de bacha: o de cauallu: o de ebba nò deppiat boghare foras dessa terra de arbaree ni bender at alcuna attera presona nen comporare in arbaree si non aristanis daecat esser sinnadu nen inperuno factu suo si non est sinnadu in aristanis et daecat esser prouadu paghit secundu qui narat su capidulu de carta deloghu sest boe pro boe:sest vacha pro vacha sest ebba pro ebba. Et in ciaschuna villa si tèghat per issu maiore et iuradus vnu ferro cussu quali si marchint sos corgios et quillos deppiant fagheri iscriuiri et dae mese in mese mandit su iscripto assu officiali maiore:et infra su dictu tempuscus su officiali maiore illu mandit per iscriptu assa camera. Et niente de minus omni simana se deppiant chirquare sa dommos pro sas furas assu minusvna bolta per simana supta pema assu officili maiore si incio esseret negligente de.ssz.chètu et assu maiore de.ssz.quìbanta et de.ssz.xx.per iurado senza misericordia alcuna.
De negociantes.
Constituimus et ordinamus.qui assos negociantes cant fagheri mercantia in sas villas acatant causa furada: o batiat qui silla dedi:o paghit sa fura secundu qui si còtenit in sa carta de loghu pro causa furadissa. Et issos negociantes cant fagheri mercantia in sas villas non posant comporare corgiu de boe nen de vacha nen de couallu et nen debba nen dasino et sindi comporarit paghit secundu qui narat su capidulu de cartha deloghu pro couallu pro ebba pro boe et devacha bolemuspero qui ciaschuno negociantes pozat comporare corgiu de boe et de vacha er de ebba et de couallu et de asinu puro qui siat marchadu de su marchu de sa corte et qui lu comporit daenante dessu officili:o ver maiore de sa villa et qui contra fagheret paghit secundo qui in supra capidulu si contenet.Et bolemusancho qui ciaschuno officiali o ver maiore deppiat sinnari o fagheri sinnari tottu sos dictos corgios aet ciaschuno decussos cunsu marchu dessa corte quilli at essere mandadu et qualuncha atera persona tenerent marcho si at condempnado in.llrs.x.
De is suetoris.
Item ordinamus:qui si alcuno suetore ouer conzadore de coiamen non deppiat su egher nen conzare alcuno corgiu de boe nen vacha nen de couallu nen de ebba nen de asinu si non est sinnadu in aristanis dessu sinnu quest ordinado et acaptat esser prouadu paghit secunduz qui narat sa carta deloghu prossa fura sest boe pro boe:et vacha pro vacha couallu pro couallu siest ebba pro ebba sest asinu pro asinu secundu qui in su secundo capidulu si contenet. De sus mercantis.
Volemus et ordinamus.qui alcuno mercante daristanis nen alcuna atera persona nò deppiat còporare alcño corgiu de boe nen de vacha nen de cauallu nen de ebba nè de molente si non sinnado dessu sinnu quest ordinadu adicussa qui esseret prouadu quillet còporare senza esser sinnado secundo questordinado et est illi acaptado su corgiu sindi esti binchidu paghit su dampnu achui at esser factu et.ffz. c.assa corte pro ciaschño corgiu secundu qui inssos secundos capidulos si contenent.
Constituimus et ordinamus.qui nexuna persona nò deppiant còparare nen bender corgiu perunu de boe nen de vacha nen de cauallu nen de ebba nen de molente siat tottu si non implassa publicamète daenante de tottu supta pèa de.llrs.v.et cio si intèdat pro cussos qui ant comporare in aristanis.
Item ordinamus:qui cussos ligadores totu quilighant corgios in aristanis siant tenudus de nò lighare corgiu per vno infaschi si nò est sinnadu decussu sinnu quest ordinado et qui còtra faghirit siat postu in su panghuliere cum omni corgiu aguturu et poscha istit in prexione infini at qui at auiri paghado.ssz.xx.
Ordinametos de sa guardia de sus laores vingnas et ortos.
Volemus et ordinamus:qui siant tenudussus homìs qui ant vingnas issoro et ortos de cungarellos bñ et cungiadas qui illas ant auiri bñ.dughant loy su officiali et issos maiores et iurados.v.dae sa villa pixina et daessa villa manna iuradus .x. prouidere et ischire siant esser bñ cunia das.Et si adissos at parri qui siant bñ coiadas et intrat illoy bestiamen cussu pubillo istesu dessas vignas et dessos ortos armentargiu o hoì o famegiare suo captat qui ladi auiri acomandadu cuz ateros hoìs decredere o ponèdo boghi illu possat maxedari ettèni et darellu in manu dessu officiali qui ad esser pronos in sa contrada so est boe domado cauallu domado bacha domada et molète.Et issu officilai ciaschuna decussas causas qui sunt scriptas de supra deppiat leuare a su hoìcat paschiri cussu bestiamì.ssz.vi.per ciascuno peghusper oìa bolta quilloy ant esser tètus.Et si cussu bestiamini nò at pastore deppiat si pagare daessu pubillu dessu bestiamè dessus callis denaris appat su rennu.ssz.iiii.et issu quilloat tène.ssz. ii.Su armentu dessas trumas dessas ebbas biende possant ochirevna ett dessa gamma dessas berbeghis et dessa gamma dessas cabras et dessa gamma dessos porchos biende possant ochire o leuare abiu duos et paghare su dampnu at cuy at esser.su porcho magnale ochient biellu. Et issu damnu qui at faghere cussu bestiamen sus iuradus si ant tenudos de aprecarellos bñ et lealemète et defaghere paghare su damnu a sus pobillus quillant auiri reciuido. Et dasi si ìtèdat pro sos laores:comète narat desupra pro sas vignas et pro sos ortos.Et qñ proisso maiore de pardu o ver pardassus còpangius suos non si fagherint paghare su dmano. Et is su armètargiu nostru deloghu ouer officilai dessa curadoria indi auirit lamètu:per dogna bolta quillis at esser prouadu indi siat condèpnado a pagare assa camera nostra.ssz.xx. periurado. Et qñ bestiamè de vna villa pagharit decussos damnos cant esser factus et aprecadus:siat tenudo su officiali decussa villa de vndi ateèr su bestiamè [q] at auiri fatu su dàno de illa faghiri pagari ì manu de su maiore de pardo o ver dessus iu rados quilloy ant benne et qñ zo non faghirit cussu officiali: over curadore per dogna bolta qui lat esser prouado siat condempnado apaghare assa camera nostra.ssz.c. Et si aueneret per alcuna persona over personas qui auerèt boy ouer boes ouer cauallos domados qui esserèt deleaduset dissos dessa villa illos auirèt dadus pro deleadusillus deppiant ochire insos lauores et insas vignas et ortos ad clesura quant auiri senza clamu alcuno.Et si aueneret per alcuna persona o ver personas qui iscuniarit alcña cuniadura agièa et illu ad esser prouadu deppiat paghare per dogna bolta.llrs.quimbi. Su porcho manale qui non at portare furchida palmusnoe si deppiat ochire in sas vignas et ortus et lauores qui sunt vsades dereer cuniadura. Et si la portat secundu de supra non biellu depiant ochire. Et insus ateros loghus qui non si reeret cuniadura biellu deppiat ochire cum fruchida:o senza fruchida.
De qui portarit boes in viagiu.
Constituimuser ordinamus:qui sos curadores et ogna atera persona cat andari et dugher bois inbiagiu siant tenudos de los torrare assas iuas et darillus in manu des sos boynargius cant gardare et paschire cussa iua a dognia hora cant torrare dae biagiu:o de die o de nocte qui torrarint et si cussos curadores et persones cant torrare dae biagiu ispaciant sus boes cant iungere senza illos iungere assa iua secundu quest narrado de supra et acaptarint sindi alcunos decussos boes spaciados in vignas over in ortos cheserèt bene con iadus secundu chest ordinado sos pobillos decustas vignas ortus: o armètargios: o famigialis issoro illos deppiant tene et darillos in manu dessu curadore dessa villa. Et issu curatore siat tenudu de los retinere pro su rennu et mandarellos incòtinenti assa corte nostra.Et si incontinenti cio non fagherit su curadore et isso officiali maiore inde auirit clamu et prouaritm sillu siat inde condempnadu su curadore et plaghit per ogna bolta qui lat esser prouadu.ssz.c.Et si per auètura cussos boes qui sunt narados de supra non sillos poderèt tenne in sas vignas et in sus ortos sos pobillos decussas vignas et ortos inde deppiant lamètari assos pobillos decussos boes daenanti de cussos hominis dessa villa duas boltas dandolis at intèdere assos pobillos decussos boes in presentia decussos hominis dessa villa de chiteu pilu et chiteu boes ant auire achatadu insas vignas et in sos ortos issoro et dae cant auire factu cussos duos clamos sibiendi achatant plus decussos boes qui sant esser lamètados ochiant biellu.Et simigiantimèti si intèdat et deppiat si faghire qñ de cussos boes qui sunt narados de supra sant agatare in sos lauores daessa prima die de marzu inanti et de atero apressu de damnu qui fagherìt cussos secùdos boes in vignas et in ortos et in lauores nò sindi deppiat faghere nen intèderellu achertu quinde bolerèt mouer.
De su molenti in lauores.
Item ordinamus:qui su molente qui adi acatare in su lauore seguit silla vna orgla sa prima bolta qui loy at esser acatadu et issatera secunda bolta illoy seguit satera origla:et dae cussas duas boltas inanti qñ illoy at esser acatado in sos lauores sus pubillos dessos lauores famigiales o armentargio issoro biello posant tenni et mandarello ì manu dessu curadore dessa villa:et isso curadore siat tenudo dellu reciuire pro su rennu et de mandarellos in continenti a sa corte nostra et si còtra azo faguirit su curadore paghit a sa corte nostra.ssz.c.secundu qui si còtenit desupra et isso damno si at imendadu a su pubillu de su lauore pro isso pubillo de su molente.
Bestiamen in bingnas.
Volemuset ordinamus:qui su bestiamè domado qui sat acatare in bingnas in ortos o in lauores andando cum bestiamè rude si sos pubillos dessasvignas et dessos ortos et de los aluores seruidores o armètargios issoro biède lensarèt ietando a su bestiamè rude emorrit inde de su bestiamen domado qui non di appat carrigu nen damnu cusso qui biello at ochire olenzare còtra voluntadi sua.et caluncha persona qui adi leuorare in su mòte in su quale non est vsadu de lauorare et ad esser trauiglo de bestiamè rude illu depiant rere bene cuniadu et si nò lu cuniat bene su damnu qui siloat faghir nò si deppiat apressare et nò di deppiat pagare tèturas et si est bñ cuniado si deppiat maghellare secundu qui si contenit insus capidulus dessu bestiamen rude.
De ispastores.
Costituimus et ordinamus:qui sos maghellos et apres sos qui sant fagheri deppiant pagare sos pastores. Et si non ant deghiteu pagare sos pastores paghit su pu billu de su bestiamè et poscha sy fazat pagare daessu salariu dessos ditos pastores.
De ispastores.
Item ordinamus:qui sas ghammas qui sant perdere de sabba fera paghint illas sos pastores reseruandu qui non esseret culpa dessos pastores.
De pastores.
Volemus et ordinamus:qui siant tenudos sos pastores depaghare su perdimètu cant fagheri su bestiamè cat paschire su denoti chali et issu dedi:si nò boghant ad claru incina quida siat faghere su perdimentu.
De ispaximentos
. Constituimus et ordinamus:qui sos qui ant paschire ad alcuna persona pro sa raxione issoro siant tenudos de guardare cussu bestiamen quillis at esser acomandados. Et si su pubillu de cussu bestiamè inde reciueret alcuno damno per culpa sua et esseret indi bìchidu:pagit cussu damnu adicussa persona quillat auiri a commandadu cussu bestiamen et si non ad deghiteu paghare inster in prexione ìfini a tantu [q] siat aconziu cun issu pabillu de su bestiamè.
Qui maxellaret a tortu.
Item ordinamus:qui alcuno hoì qui at magellare ateras causas de rennu paghit prossuno.v.sindest binchidu et si est declesia o de atera persona paghit prossuno tres pro quale at esser sa causa cat auer maxelladu et .ssz.c. de maquicia et boe vnu assu curadore.
De feriis.
Volemus et ordinamus:qui si intèdat esser ferias sa festa de sanctu iohanni et de sanctu augustino et de sanctu marchu definnis.
De sas curadorias obligadas andari a quida de berrude
Constituimuset ordinamus:qui sas curadorias et villas qui sunt ordinandas pro benne at aristanis ad reer sa [q]da de berruda siant tèudos de benni secundu quest ordinadu et vsadu.Saluu qui cussa curadoria o ver villa at qui aghitare bène in sas secundas dies feradas o festas qui non siant cenza de bène in sas secundas ferias ma siant tenudus defermare cussas dies quillanr ghitare qui non siant feriadas et si tota sa muda sua illi benneret et esserèt dies feriadas non siat tèta de bèni insini quillat bèni satera muda sua et icussas sentècias qui sant dari in alcuna decussos dies feriadas secundu qui sunt iscriptas desupra in qualuncha corona de loghu:o de quida de berruda:o de atera nò bagiat nen tenghat forza.
Ordinamètos de salarios.
Ordinamusdessos salarios et paghas qui debent leuare sos auditores dessa audiècia nostra et issos nodayos pro ragiones issoro.
De auditores.
Ordinamus:
qui sos auditores dessa audiètia nostra qui sunt assu presente o qui ant esser per inantis nò vsint né deppiàt leuare pro salario issoro dessas questiòes quellis ad benne amanus:ecceptu ad raxone de.ssz.i.per libra.
De sas scriuanias.
Ordinamus:
qui sos nodayus qui deppiant leuare da esses scedas qui ant faghere de vendiciones o de cambio sensa pagadores et cum pagadores dessa butegha sua dessa nodaria.ssz.i.et dinaris.iiii. Et foras dessa butegha sua intro impero dessa terra.ssz.ii. Et si foras de sa terra bollirint dughere su nodayu acordint sindi impari desu pregiu. Et si dessas ditas cartas bollerèt in forma publica siant esser de.llrs.x.iniossu deppiat leuari su dictu notario.ssz.vi. Et si esseret dae.llrs.x.insusu.ssz.vii. Et si dessa firmadura de carta defranchidadi cuz testamètu et senza testamètu dae..ssz.xv.infini at.ssz.xxv.pe testamètu secundu sa chalidadi de su homini et de sas iscedas de franchidadi.soldus.ii. Et si sas iscedas de prestansas acomandicias de deposidu et de còfessione et vèditòes de causas mobilis sensa pagadores et cum pagadores in sa butegha sua.ssz.ii. Et dessas iscedas dessas allegatòes et libellos de dommos et de vignas et desantis et de berbecargius in butegha sua cuz pagadore et censa pagadore.ssz.i.dinaris.iiii. Et foras de butegha sua.ssz.ii. Et dessa firmadura de ciaschuna dessas ditas cartas.ssz.vi. Et dessa steas dessos testamètos das.ssz.v.in.ssz.x. Et dessa firmadura.ssz.x.per chètenaio de cio qui ant baliri sos benes de su testadore infini.ssz.xx.secundu su testamentu et issa qualidadi dessu homini. Et dessa isceda de su ìuètariu et dirmadura dinaris.iiii.per libra de cio qui ant baliri sos benes. Et ciaschunu mèbru de testamètu firmadu secundu sa qualidadi dessu secundo.ffz.v.in.ffz.x. Et dessas scedas dessas coyansas et dessa sposansa dae.ssz. v.infini.x. Et dessa firmadura.ssz.xx.per chètenayo de cio que at muntari sa doda secundu sa qualidadi dessas personas gosi sa firmadura de sa iura et dessa isposansa comèti et de sas dodas. Et dessas iscedas dessos comandamentos requestes teneris et istasinas et appellationes.ssz.dinaris.vi. Et dessa firmadura de ciaschña dessas ditas carta.ssz.vi. Et dessas iscedas de sos ìcantos de ciaschadunu.ssz.di.iiii. Et dessa firmadura secundu sa qualidadi dessu in canto et dessa persona.ssz.xx.infini.ssz.xxxx. Et dessa iscedas qui si faghint pro sus hominis qui si boghant dae prexioni pro ciascuno paghadori.ssz.i. Et dessa iscedas dessas percuras ìtro de butegha.ssz.i. Et foras de butegha intro dessa terra.ssz.ii. Et dessa firmadura dae.ssz.tres.infini in .ssz.vi. Et dessas iscedas et sententias interlocutorias et compromissos per parte.ssz.ii. Et dessa sententias dissinitiuas qui ant esser dae.llrs.x. ingiosso paghit.ssz.v. Et dae libras.x.infini in.llrs.l.ssz.x. Et dae libras.l.infini in.llrs.c.ssz.xx. Et dae libras chentu insusu.ssz.xxx. Et dessa appellatione qui sar fagheri in paraulas.ssz.ii. Et sisi fagherit in scriptu secundu su volumè dessa scriptura.ssz.ii.infini.ssz.v. Et dessos processos qui sant leuare daessa corte per via de appelatione deppiat leuari su nodayu o suscriuanu dinares viii.per carta scriuèdo in ciascuna carta riglas.xxviii. Et dessas procuras aduochationes qui sant fagheri in corte qui pacto non loy appat sissa dimanda at esser dae.llr.x.in giosso appat su procuradore.ssz.x. Et dae libras.l.insusu appat dinaris.vi.per libra. Et dessa furadura per ciaschuna dessa dictas chartas soldos binti. Et desia chircadura dessos actos sisi achaptat sa carta qui si faghit chircare dinaris ses.per anno et si non si acaptat dinaris tres per annu. Et de tottu sas ateras istedas de cartas firmadas dessa qule nò faghit mètione custa carta deloghu cussa persona quilos at fagheri sindi acordit cussu nodayu et si non sindi acordat cunsu nodayu siant indi darenante de su officiale de sa terra et icussu qui su dictu officiali indat sentenciari et comandare sindi deppiat fagheri. Et si alcuno nodayu at esser acaptadu bène in còtra a sos pre sentes ordinamètos pro oì volta quillat esser achusadu et binchidu deppiat paghare assa corte su doppiu de cio qui at auiri leuado plus.
Ordinamentos de salarios qui debent leuare sos scriuanos de corona pro raxone issoro.
Ordinamus:
qui deppiat leuare decussas personas cant mandare sas nunssas èper ciaschuna volta dinares.iiii. Et fassat si paghare de ciaschuna persona qui faghirit nun sare testìongios pro ciascño testìongio pro sa polissa dìaris.ii Et prossu examìamètos de ciascño qui sat examìare et istèdat et iscriuat su narre de ciascuno testimongiu dinaris.vi. Et fassat si paghare dae cussa personas cant acomandare chertos yssoro ad alcña attera persona pro sa scriptura quando dat fagheri dinaris.vi. Et fassat si paghari dae cussas persons cant esser postos ad corona deloghu pro chertos cat esser factos in sas contradas qñ alcuno inde mancharit assu lassamètu dessa coròa de loghu prossa scriptura de cussa parti cat esser benida d[r]s.xii. Fassat si paghare prossa polissa de sos chertos binchidos quando si mandat pro faghirillos paghare.
Dae.ssz.x.infini.
Dae.ssz.c.infini in libras.xxv.ssz.ii.
Dae.llrs.xxv.infini in .llrs.l.ssz.iii.
Dae.llrs.l.infini in.llrs.c.ssz.v.
Dae.llrs.c.infini in.llrs.(M).ssz.x.
Sos hominis qui bènint pro reer corona non paghit.
Totus custos pagamentos qui sant fagheri si paghint dae
De sas dies feriadas.
Cvstas sunt sas dies feriadas ìsas calis comandamus[q] nò si depiat reer coròa de logu nè coròa de chida de berrude.
Sas dominigas de totu sanno sas festas de sancta maria.
Item totu sa festas dessos apostolos.
Item totu sas festas dessus vangelistas.
Item totu sas ferias dessas vignennas cio est daessa festa de sancta mria qui est a octo dies de cabudanni infini a sa prema die de sanctu gayni.
Sa festa de omnia sanctu et issa festa de sus mortus.
Sa festa de sanctu martini.
Sa festa de sanctu nichola.
Sa festa de sancta luchia.
Sa festa de sanctu ancthoni.
Sa pascha de sa natiuidadi et octo dies pluspasca et octo ìantis
Sos lunis e martis inanatis desegari de petsa et issu mercuris primu inantis de carri segare.
Sa pascha dessa epiphania que si clamat pascha nunssa.
Sa pascha de ascensioni.
Sa pscha de penthecoste cum dies.ii.seguentes.
Sa festa dessu corpus de christus.
Itè totu sa chida sancta et octo pusti pascha.
Sas ferias dessas messas so est dae .xv.de lampadas infini a dies bindichi detreulas receptada sa corona deloghu de sanctu pedru qui si reet ad voluntadi nrà et receptada qui si possant minare sas questiones ad voluntadi de sas partis et issu simili qui semper si reat sa audientia ad iscrutari issa o totu.
Curadores.
Item pro cessare multas fraudes que faghent et comittent sos carradores importare vinu dae vnu loghu at in atero. Ordìamuset statuimusque nechunu carradore qui portat cuba de vinu ouer carrada nò deppiat nen presumischat dae como inantis dessu vinu qui iugheret bogharende nen faghirende boghare nen còsentire qui nechuna persona inde boghit nen de biat nè darèdi ad alchuna persona ad minus de voluntadi et consentimètu dessu pubillu dessu vinu. Et etiaz deus non loy deppiar mittere abba nen attera mischo ladura ad pena de.ssz.c.ad opus dessa corte per ciaschuna bolta qui còtra fagherit et esseret illis prouadu depagare su damnu a su pubillu de su ditu vinu:et issa simili pèa si intèdat ad issu quindi bogharit abier dessu vinu sensa paraula decussu cuy ad esser su dictu vinu bène que nò adesseret sus carrado res. Et icustu capidulu bolemus que si intèdat a dogna atera mercantia et ateras causas que si portarìt cuz carros ouer cuz bestias dae vnu loghu advnatero non los vsint ixolere nè tra uigare nè fagheri malicia nen barattaria alcuna et caschaduna persona possat accusare totus cussas godales personas qui in cio esserèt inculpados:et appant inde sa tersa parte dessa pena.
De logare cauallu.
Volemusprocessare ogna litigiu et qùestiòe qui si fagherit in allogare o dare alcuno couallo abintura. Ordidamus et statuimusque dogna persona possat allogare su couallu suo sensa qui siat tenudo assa corte affagirellu istimare cassando ognia atero capidulu supra cio incontrariu et in casu qui su cauallu moreret o qui si agostarit per culpa dessu condutore ouer dequillu coualigharit siat tenuda dellu pagare at cui esser faghendolu istimare per duos ouer.iii.bonons hoìs decussus quillant auiri cognoschido.
De non blastomari a Deus.
Constituimus:pro qui deus oìpotenti si debet supra totas causas honorare tenire et guardare et hobedire et apressu sa gloriosavirgini madonna sancta maria et issos apostolos et santuset sanctas de deus.Ordìamusqui caluncha persona de caluncha còditione siat cat blastìare a deu o ver a sancta maria et lat esser prouadu siat còdènadu in.llrs.l.sos cales deppiat pagare ìfra dies.xv.poscha cat esser còdènadu: et si nò pagat infra su dictu tpres mittat silli vno ammu ì sa lìba et siat illi tagiada pro mò quilla perdat:et si blastìarit alcuno sctò o sancta siat condènado in.llrs.xxv.sas quales depiat pagare infra dies.xv.poscha qui at essere condènado.et si nò paghat infra su dictu tèpus mittat silli vnu ammu in sa limba et cum issu siat afrustadu per totu sa terra hui ad auiri delinquido o factu su delittu: et non appat atera pena.
De sa charta de loghu.
Item ordìamus: qui ciaschño curadore siat tenudo de auiri ad ispesas suas sa carta deloghu cuz sa quale isso et issus iuradus et iuyghantes suos si possant plèariamente informare qñ esserèt a sos bisognos et deppiant illa leuare daessa camera nostra et deppiant etiz deusoseruare et fagheri totu cussu qui si còtenit in sos capiduluset ordinamètos qui suntu iscriptusin sa predicta carta de loghu et icussu curadore aqui at esser prouadu qui nò auirit sa dita carta de logu leuada et nò at fagheri et obseruare toto cussu qui in cussa si còtenit pagit a sa camera per ciascuna bolta quillat esser prouadu.ss.x.et deppiat su ditu curadore auiri sa dicta carta delogu daessa prema die de corona de plama assatera corona de loghu de sanctu marchu a sa dicta pena.
Debitu pagadu.
Volemuset ordìamus:qui caluncha persona adimandarit depidu pagadu ouer torrarit adimandare chertu binchidu et diffinifu siat condènadu in su doppiu decussa quantidadi qui at esser pagada ouer binchidu.et cio si intèdat adicussas personas a sas quales particulari mète esseretfatu su ditu pagamètu ouer qui esseret binchidu.exceptu qui esserèt heredes et successores de su prìcipali qui decussu pagamètu et binchidura chesseret facta esserèt negligètes et nondi esserèt certos incussu casu non siant tenudus a paghare pena alcuna ma sindi deppiat obseruare secundu qui raxione sindat achaptare.
Maystros de lynna.
Constituimuset ordinamus subra sos maystros de linna qui si fagherint maystros bolemus qui caluncha persona a qui ant fagheri carros ouer arados et non esserent bene factos per issu factu modo quindi perderent dies de feruire qui satisfassat su dampnu qui at auire su comporedore dessas dies perdidas sest carro pro carro sest aradu pro aradu sest iuale pro iuale et de maquicia assu regnu libras.v. et anchu depiat paghare dies quantu ad perdere infini aquil lappat torradu su lauro bono et sufficiète et qui nò ingannìt plus ad atteri.
De canes in gamma.
Ordinamuset istatuimus:qui caluncha pastore o pastores de brebeges de porcos de cabras: o de vachas achaptarint insa gamma issoro subra sa gamma chanis: o ver cani assaltigiados et nò biellu ochirint manu a manu illu depiant portare in manu dessu maiore dessa villa:et icussu maiore illu deppiat comandare a su pubillu de su cani quillu depiat portare daenanti de su officiali et icussu officiali illu deppiat comandari quillu deppiat paghare edicussu qui at aniri reciuidu su damnu.Et issu pubillu de su cani poy promittirit dellu reer bñ su dictu cani qui nò at faghere damnu:et si indi torrat affagheri pagit assu rènu prossa negligètia sua qui nò lu bolfit ochire.llrs.x.emorgiat su cani et paghit totu su damnu quillat auiri fatu et daerelles pro deleadus.
Codice Rurale

Nos Marianu pro sa gracia de Deus Juyghi de Arbarèe, Conti di Gocianu e Bisconti de Bassu còsiderando sos multos lamètos còtìuamète sunt istaduset sunt per issas ter ras nostras de arbaree et de loghudore prossas vignas ortos et lauores qui si disfaghìt et còsumant perissa pocha guardia et cura qui si dat a su bestiamè cussos de qui est et quillu at in guardia prossa quali causa multas vignas et ortos sunt e remadas et multas personas si romanèt de lauorare [q] lauorari ant pro dubidu qui ant de nò perdere cusso quillo ant fagheri et bolèdo nos prouidere a su vtili cummòi et bonu istadu de sa gète nostra amusdeliberado defaghere et faghemussos infra scriptos ordinamètus pro qui cussos obseruando et mantenèdo sasvignas er ortos et lauores ant romane et istare ì su gradu issoro et megiorare et auansare cussas de qui ant essere: et issu bestiamè indat esser megiusgubernadu mantesidu et guardadu.
Ordinamètos de vignas de lauores e de ortos.
Ordinamus:qui in ciaschña villa dessas terras qui ant auire vignas et ortos si depiant per issu officiali nostru maiore dessa còtrada ogna annu ì su mese de frebrer ellegere personas de bona fama.et còditioni in savilla manna hoìs octo et insa villa metzana hoìs ses et ì sa pixina hoìs quatro sos quales su maiore de sa dita villa at fagheri iurare per dogna requesta quillis at esser factu totu silloy ant poder esser: et si nò a su minustres dessos ditos iuradus cunsu maiore dessa dita villa ant andare a prouidere cussas vingnas et ortos de qui ant esser requestos et prouididos quillas ant auiri cussos quillis ant parri qui siant sufficiètemète et bñ cungiadas de fossu o de muro o de clausura et illis at parre de reciuire pro cungiada sensa fraudi et de iscriuiri in su chaderno qui subra cussos ordìare et vigna ouer orto qui nò siant cungiadas sufficiètemète et secundu [q] si còtenet nò at aprouare nè acceptare et comandare adicussos qui ant auiri sas dictas vignas: o uer ortos qui nò ant esser sufficiètemète cungiadas [q]llas cungint ìfra dies octo dae cussa die quillis ad esser comandadu et etiaz deusiurint de hochire et denunciare cussu bestiamè et accusare sos hoìs qui ant acaptare ìtro dessas dictas vignas et ortos cungiaduset aprouaduspro cungiaduset ì lauoris secundu qui si còtenit in sos capidulusseguètes subra cio ordìados et de andare at apersare sos damnos su quale apersu ant fagheri bñ et lealimète secundu quillis at parri in sa conscièta issoro qui esser deppiant et sensa fraudi.
Vignas e ortus.
Item ordinamus:qui ogna persona qui at auire vigna o ver orto illu deppiant cungiare ouer de muro o de fossu ouer de clasura et cungiado qui at esser illu depiant fagheri prouidere per issos iuraduspredctos qui ant esser ad cio alletos et deputados et cio deppiant faghere per totu su pñte mese de apreli et dainde ìanti ogni anno de su mese de sctñ gay ni bienenadu que ant auire et prouidido et at prouado per issos ditos maiores et iurados ì su cadernu secundu que de supra est naradu lat fagheri scriuire per isso maiori de sa ditta villa qui ì su quaderno que auirit dz tène:et cio qui sas ditas vignas et ortusqui ant esser apropiaduset reciuidos pro cungiados scriuere si possat et acatare qñ at bisongiare.Volemus et comandamusqui ciascuno maiore de ciascña dessas ditas villas hui ant auirivignas et ortos depiant faghire vnu quadernu prosse ognia anno in su quali at fagheri scriuere ordìadamète die a die comète per issus ditos iurados li at esser denunciado sas vignas et ortos aprobados et reciuidos pro cungiados faguèdo illoe scriuere sos nomès de cussus iurados qui ant a prouiderellos et reciuirellos ant pro cungiados esser istados et cussu maiore que ad esser achatado non factu su dictu quadernu ognia anno ouer non auiri factu iscriuere sa vigna ouer orto quilli esserz denunciada esseret approuado et reciuido pro cungiado siat condènado:et paghit a sa camera nostra ogna bolta quilli at essere prouadu ouer acaptado.llrs.tres. et icussu qui at iscrtuiri su dictu prouidimètu et aprouamètu appat per ciascuna vigna ouer orto qui ad scriuìri esser aprouadu et reciuido pro cungiado dinaris.iiii.
Idem.
Volemus et ordinamus:qui cussu pubillu de vigna ouer de orto qui at esser aprouadu et reciuido pro aproudo ouer armètargiu ouer hoì suo qui siat adistari ì dòmo sua o alcuna atera qui su achatarit pro cio ouer alcño des sos dictos iurados que ant acaptari bestiamen domado ouer rui in alcuna dessas ditas vignas ouer ortos aprouados procungiados siat tètu et deppiant impodere suo su dictu bestiamen ochiri ouer lensari de die ouer de nocte deppiant depñte denunciare a su maiore dessa dicta villa dundi sa dicta vigna ouer orto at esser et si ochiri ouer lensari non di ad poder denunciare lat a su predictu maiore que lu fassat iscriuiri in su predictu caderno qui at esser pro cio ordinado iurando cussu qui su dictu bestiamè ad auiri denunciando qui at factu su podere su in oquirello et non ad possidu et dicussu pubillo de vingna o de orto o armètargiu ouer hoì suo qui at acatari su ditu bestiamè et iurare nonlu bolète ouer que ad prouado qui de voluntadi sua inde siat eridu su dictu bestiamè sensa illo ochire siat condèpnado et paghit pro ciaschuna bolta a sa camera nostra.llrs.c.Et issu pubillu decussu bestiamen qui at essere acaptado in sa dicta vigna ouer orto paghit pro su bestiamen domado secundu qui si contenit in su capidulu dessa carta de loghu de presente de sa quali pena depiat auire su maiore de sa dita villa pro sa camera nostra sas suas partes et issa terza appat su accusafori et gosi si intèdat pro su bestiamè rude comente et de su bestiamen domado et sia cretidu assu sargamètu suo su dictu acusadori et denunciadore. et niente de minussi at tenudo depagare et paghit su aprezu et damnu qui su ditu bestiamè ad auiri factu n sa dicta vigna over orto qui at auiri iscuniado per issu dictu bestiamè exirit daesa dita vigna ouer orto sensa indi ochire ouer lensari qui incussu casu non di appat satisfacione alcuna.Et si alcuno dessos predictus pobillus o armentargiu o ver homini suo ouer iurado qui sunt narados desupra acaptarit alchuno dessu dictu bestiamè et nonlu ochirent ouer lensarint ouer non lu denunciarent secundu qui est naradu desupra deppiat paghare et pagit a sa camera nostra ogni bolta qui lat esser prouado:ouer cat esser acatado legittimamente auire zo factu libras quimbi.et issu bestiamen cat esser lensado et ad morre in alcuna villa dessu castighu cue esseret sa vigna hui su dictu bestiamen ad esser lensado et gossi si intendat pro su molente comente et dessattero bestiamen qui de supra est narado.Et de presente su pubillu dessu ditu bestiamen possat auire recursu contra assu pastore decussu qui at debere paschire et issu factu non anirit podere depaghare istit in pregione infini a voluntadi dessu pubillu de su bestiamen et intendat si dessu bestiamen de caluncha persona siat.
De su porcho mannali.
Constituimus et ordinamus: qui sos bonus hominis o feminas pubillos de sas dictas vingnas et ortos armentargiu issoro ouer homini issoro o iurado de sas ditas villas deputados acio secundu qui desupra est narado qui at acaptare porchos manalis in alcña dessas ditas vignas ouer ortos: et si lensarint ochirit non eant poder paghit su pubillu dessu dictu porcho su apreciu de su famnu qui at fagheri in sa dictavigna ouer orto et.ssz.tres per porcho assa camera nostra per ciaschuna volta quilloy at esser achaptadu.et si non paghat leuent si su porcho pro sa corte sensa misericordia nixuna.
Porchos de gamma.
Item ordinamus:que sos pubillos dessas ditas vignas ortos ouer armètargiu o hoì issoro ouer cussos qui ant esser de cio iuradusqui ant achaptare porchos de gamma o brebegues o capras in alcuna dessas dictas vignas ouer ortos siant tètas et depiant ochire o ver leuare per ciaschuna bolta quilloy ant esser achaptados de ciaschuna gamma porchos.v.et niète de minussu pubillu de su ditu bestiamè deppi at pagare et paghit su apersiu et damnu qui cussu bestiamen at auiri fatu et cungiare ad ispèdiu suo sa vigna ouer orto qui at esser iscungiada et.ssz.xx.dessos quales appat sa camera nostra sas duas partis et issa terssa parte appat su achufadore et alcuno dessos predictos qui ant acaptare su dictu bestiamè et at larare de ochire ouer leuare comète est narado nò lu at denunciare a su maiore paghit per ogni bolta quilloy ad es ser acptado ouer prouadu legitimamète cio auiri fatu secundu qui si contenit in su capidulo dsubra attere bestiamè: qui contra fagherit pro amore o pro timore o pro atera regiòe qui sindi istaret de non fagher de sas predictas causas paghit pro dogna bolta.llrs.quimbi.
De terra boida.
Volemuset ordìamusqui caluncha persona de caluncha cò ditòw siat at auiri terra boida ìcastigu de vignas depiat illi esser comàdadu per issu officiali n[r]u maiore dessa còtrada [q] cussa terra boida depiat pone avìgia ouer fageri pòne et plantarello a vigna infravnu annu:ouer quillu bendato dedi a persona qui plantare illa possat su quale comandamètu depiat faggeri iscriuiri [q] si possat ischire qñ su t[p] at esser còplidu:et [q] infra su ditu t[p]us cussu a qui at esser fatusu dictu comandamètu dessa secunda terra nò plantarit over fagherit plantare avigna pro qui nò bogiat ouer nò possat nen bèdat nè det a persona qui pòne ouer plantare illa pozat a vigna su dictu officiali sa dicta terra leuet et apropit a sa corte nostra.
De cungiare vingna.
Constituimuset ordinamus:qui ogna persona de qualuncha gradu istadu ouer còditiòe siat qui at auiri vigna o terra boida in ciaschuna de sas vingnas siat tenudo de còtrubuhire et paghare pro rata et secundu qui delliat tochare sa parti dessa ungiadura qui at fagheri.
De cungiare vingna.
Item ordinamus.qui caluncha persona cat auiri vigna o terra boida in castigu siat tenudo de còtrubuhire et paghare pro rata secundu qui delli at tochari sa parti dessa cungiadura qui at fagheri.cussos quillant esser dae ladus deforas ant auiri clasura et faghere sossu quilloy at esser necessariu.et si alcño decussos qui ant auiri alcña de sas ditas vignas o terra boida et nò ant boler paghare ouer at esser inposenti depaghare sa parti de su ispendiu qui sat fagheri et illat torrari de su fatu qui sat auiri daessas vignas qui at esser subra se si paghit su dictu ispèdiu.et si bastanti nò esseret assu dictu ispèdiu su pubillu dessa dicta vigna siat tenudo de bender illa infra vno mese de su preciu quìdi at auiri sindi satisfas sat cussa parti et icussu quillat còporare siat tenudo affagheri et paghare su ispèdiu quissa dictavigna pro sa difcta cungiadura lat tochare.et similimète siat tenudo et deppiat bender cussu pubillu cat auiri sa dicta terra boida in castighu.et si còporadore non auirit et acaptare nò sindi poderet dessa dita vigna:ouer terra boida diuidat si et partat ìter icussos qui ant a uiri vignas issu secundu castiu et a confinare:et esser plus apressu dessa dicta vigna:ouer terra boida et icussos qui sa dita vigna ouer terra ant auiri siant tenudos de paghare sa parti dessu dictu ispendiu qui at tochari a sa dita vigna:ouer terra boida qui at esser diuisa et partida secundu quest narradu de subra si veramète qui cussos quillàt còporare ouer at qui bène inparte sa dicta terra boida siant tenudusdepòne et plantare a vigna sa dita terra ìfra vno anno et si nò la ponet et platat infra su dictu tèpussiat sa dicta terra dessa corte et niente de minusfassat et paghit su ispèdiu qui assa dicta terra ad tochare in sa predita cungiudura.et icussu qui ad auiri vigna in castigu ouer a ladusde alcño atero ouer ortos qui siat dae ladusde foras qui non at esser bñ cògiadu depiat silli comandare per issu officiali et issu iurado dessa dita villa hui at esser qui infra dies octo lu deppiat auiri cògiadu.Et si nonlu cungiant dae ladussuo intraret bestiamè et faghit damnu in vignas ouer ortos dessosviginos paghint assa corte nostra.ssz.xx.emendet e satisfassat su damnu qui cussu vigino at auiri factu et reciuido et appido:et issos dictos maiores et iuradus lu deppiant fagheri cungiare adispèdiu decussu de qui at essere sa vigna: over orto dando assos seruidores qui loy ant seruiri approbia plus qui per issos ateros dessa villa sat dare et paghare dinaris duos sa die per ciaschuno pro qui plus aprese sa causa si possat ispaciare.et si nò lat boler paghare pignorint illi decussu qui at montare su ispèdiu predictu et satisfassat sos seruidores et si non at auiri atero depoder illu pignorare prossa dicta vigna ouer orto satisfassat daessu fructu dessa dicta vigna ouer orto su quali fructu possant sos dictos maiores et iuradus bèder a tempus assu megius qui at poder et paghit sos dictos seruidores.
De faguere lauorare sas vignas.
Volemuset ordinamus:qui cussos qui ant vignas et ant auire per ìantes deppiant illas lauorare oì anno: et si alcuna vigna esseret qui nò si lauorarit infra su tèpus qui sunt ordinadus in su capidulu de carta deloghu de arbaree leuet si prosa corte et si sa corte nò la lauorat ouer fagueri lauorare da inde inantes per issos predictos tèpus ordinadusnè bèderet lat a persona ouer a personas quilla possat lauorare sest vigna qui siet incastighu romanghat et siat decussos qui ant auiri vignas insu predictu castighu et ant còsignare in su capidulo desubra et gosi si intèdat dessas vingnas dessa corte et dessas clesias comèti et dessas ateras.
Qui iscògiarit vigna o orto.
Constituimuset ordinamus.qui nexuna persona de qualùcha estado o ver conditione siat deppiat ouer qui presumat ischungiare istudiosamète alcuna vigna ouer orto qui siat cungiadu et ad proua pro cungiadu per issos iurados acio alletos nen etiam deusvsit ouer presumat intrari in alcunas vignas subra ditas ouer ortos qui suo non siat de tèpus alcuno sensa paraula de su pubillu de sa vingna ouer orto et qualuncha persona cat esser acatada ouer lat esser prouado qui appat ischungiado studiosamète alcuna de sas dictas vignas ouer ortos si loat mittiri bestiamè paghit per ogna bolta qui loe at esser acatadu ouer lat esser prouadu.llrs.x.assa camera nostra et siat maxelladu et mortu su bestiamì secundu qui si contenitin su capidulo desubra et fassat ad ispendiu suo cungiare sa dita vigna o ver orto et niète de minussiat tenudo depagare su apreciu et tèturas secundu qui si contenit in su capidulu de subra et siat chertido su accusadore a sagramètu suo et si non auirit de vndi paghari istit in prexioni a voluntadi de su segnore prossa maquicia et infini at qui adauiri satisfactu su damnu qui ad auiri factu a su pobillu de sa vigna o ver orto et icussa persona qui at esser acaptadu intro dessas dictas vignas o ver ortos pagit per dogna bolta si est de tèpus de fructura.ssz.xl.et sztisfassat su damnu qui illoy at auiri factu et si non paghat infra.viii.dies.daessa die qui at esser tentu siat posto in su panghulier et siat auiri fatu damnu cussu fructu qui at auiri leuado.et si in su attero tempus dessanno illoy intrarit alcuna persona paghit assa corte soldos binti. Et si non lus paghat istit imprexoni aplachimentu nostru: et assa dita pena.Et non si intèdat cussu hoì ouer hoìs dessu pubillu dessa vigna:ouer orto:ouer ortos:ouer per alcuno atero modo a voluntadi de su pubillu dessa vigna: ouer orto : né etiazdeus cussos qui ant auiri vigna incastigu ouer ortos allados apare qui de necessitadi conuenit qui intrarit in su ortu dessu vigino pro passare et ìtrare a su suo machussos illoy possant intrari appee tantu ìcussu loghu qui duos bonos hominis decussos qui ant auiri vignas in su castighu o ver ant auiri dessos dictos ortos tenendo appare ant prouidere qui si fassat saidu de ìtrare et via depassare si ueramente qui cussu qui ad intrari et passare a sa vigna o ver orto suo de quest naradu cungit susaidu quilloy at esser ordìado ghasi in su intrari comète in su exire qui at fagheri depèsere qui bestamen intrari non loy possat a sa dicta pèa per dogna bolta quilloy at esser acaptada ouer prouadu.Et si su intrari ouer passare qui at fagheri alleuare aghina o araigla o uer fructu de atera vigna ouer orto qui suo non siat ouer illoy fagherit alcuno atero dampnu siat condèpnado comète et icussos qui intrant in vignas ouer in ortos de ateri ut de subra est naradu et icusso pubillu de vigna o uer orto o armentargiu o hoì suo : ouer iurado electu a sa guardia dessas vingnas et ortos et lauores quillu achaptarint in alcuna de sas dictas vignas et ortos siat tenudo de accusarellu comente et issu bestiamini a sa pèa qui si còtenit de supra.
Qui venderet agresta.
Item ordinamus:qui si alcuna persona at esser achapta da bèder agresta ouer aghina furada ouer leuada de vigna qui non siat sua paghit assa camera nostra cussa persona qui at esser achaptada bendendola.llrs.v. Et issu bendidore qui at consentire ouer leuare dessa dita aghina a dommo sua ouer adatiri senza licètia de su pubillu et at illi esser prouadu et achaptadu in dommo ouer in ateruy pagit llrs.x.et paghit su dampnu qui at auiri et si nò at poder de paghare istet in prexioni pro sa pena et pro su damnu a voluntadi nostra.
Qui esseret loghadu a vigna.
Volemuset ordinamus:qui nixuna persona qui at esser alogada at lauorare ad alchñavingia ad tèpus de fructu ouer abènenare nò deppiat nè presumat leare ouer portare foras dessa dicta vìgia arguesta:ouer achina per alcunu modo sensa paraula et voluntadi de su pubillu ad pena de pagare a su pubillu qui at esser at aluorare ouer auennenare de maquicia.ssz.x.sensa mìa nixuna et satisfassat su damnu a su pupillu quillat esser factu.
De vigna.
Constituimuset ordinamus.qui nexuna persona qui sat a logare at aluorare in vingia nò vsit ne presumat leuare pro portare a dommo sua senza paraula et voluntade de su pubillu de sa vìgia plus de raygla segada nen sanas nè sundos ad pèa depaghare de maquicia.llrs.ii.
De berbegues in pardo.
Volemus et ordinamus:qui nixuna persona vsit ouer presumat mitter berbegues in pardo de hyerro ouer pardo de mindas seghados pro bestiamè domadu ouer ì mindas inter lauores pro paschiri o pro istare:excepto barigando ad iaguere qui siat licitu adicussu quilloy ad paschere o duguer de passare ì loghu qui nò siat semìado. Et icussa gàma quilloy at esser acatada siat maxellada per dognia bolta de berbeghes dues:et siant decussu [q]llat maxellare et icussu quil at auer a maxellare et nò lo maxellat pro amore o pro paura o pro atera causa et illi eèret prouado pagit pro doglia bolta.ssz.x.et siat cretidu su acusadore a sargamèto suo et appat inde sa terza parte de sa còdènatiòe.
De a[p]ssos pat inde sa terza parte de sa còdènatiòe.
Constituimus et ordinamus:simigianti menti qui si intendat et qui fagheri si depiat de ciascño de sos [pre]dictos bestiamini de pèas maxellos a[p]tsos et còdènatoès qui sant acatare qui auirìt fatu dàno ì su lauore [q] at esser portadu et missido in sas ariolas ìfini [q] at eèr leuadu ì totu.
De pagare so a[p]tso
Item ordìamus.qui sos maiores et iurados de caluncavilla siat deppiat de pñte fagheri pagamètu et satisfactiòe de su a[p]tsu qui at eèr fatu et tèturas qui sant deber paghare et fagherillu scriuiri ordìadamète ì su quaderno [q] si dz supra cio ordìare et tène secunduz ì su capitulu si còtenet et su maiore et iurados [q] sant acatare ì culpa [q] nò appant fatu satisfagher et pagare cussos dictos pagamètos a sos quillos debèt reciuiri daessas persones quillos ant reciuido et nonlu fagherìt secundo qui è narado de supra siat condènado et pagit per dognia volta quilloy at eèr ì culpado et li at eèr prouado qui cio non auirit fatu:pagit a sa corte pro maquicia.llrs.v.
De faba.
Volemuset ordinamus:qui persona alcña de calunca gradu ouer conditioni siat nò vsit nè presumat intrare in alcuna terra desa ode xixiri o delupino o de alcuno ligumine cungiado ouer iscongiado quissa dita terra non siat sua Et si alcña persone illoe at esser acatado ouer illi at esser probado si est de die paghit.ssz.x.et si est de nocte paghit.ssz.xx. et paghit su damno a su pubillo de su dictu ligumè et perdat su legumè.et issa proha si intèdat qui siat cretidu su accusadore asargamètu suo et issu bestiamì [q] silloy at acatare si ochiat et còdènèr comèti et issu bestiamì qui sat acatare in su latore.
Muda deboes
Constituimuset ordinamus:qui oìa persona de qualunca gradu istadu ouer còditioni siat deppiat mitteri et tenne ì muda et guardia cussos boes domados ruis armètargiusqui at auer de oìa t[p]s.Et cussos qui nòlos ant mittiri et tène ì muda et guardia in oìa t[p]s pagit per dogna bolta quillat esser acatadu.ssz.xx.et icussu pubillu ouer hoì o iuargiu suo qui ad auer ad t[p]s de arare ouer carradore qui at auer torrado alcuno iuho deppiat sa nocte at sinre cuz su iuho ouer iuhos qui at auer trubado cussa die adicus so qui at esser guardianu de sos ditos boys pro quilos deressent in loghu et in parte qui non fassant damno in vingias et ortos ouer lauores. et icussu pubillu ouer hoì suo o iuargio [q] cio nò at defaghere paghint per dogna bolta.ssz.v.et a su pubillu dessu iuho cat esser mortu faguendo damno et si nò loy morret paghit su damno ad quillat auer fatu et issas tèturas sest homini de dinaris ouer iuargiu paghit su iuho qui sat ochier a su pubillu et si non loy morret paghit su dmanu adicussu quillat auiri factu et issas tèturas et sissu dictu hoì o iuargiu nò auerit de quitheu paghare istit impregione infini qui at auer satisfactu sos boes et tèturas et damno cant auiri factos sos dictos boes et dae dies.xv.de freargiu siant tenudos ciaschuno quillos at auer et tenne at muda et guardia detorrarellos ad corte.
Muda de boes.
Item ordinamus: qui culla persone qui ad sa muda de sos boes et nolat guardari et lat refudari tocandoli sa dita muda paghit de maquicia.llrs.v.et pagit su damnu qui sos boes ant faghere in cussa iornada qui at refudadu sa dicta muda.
De vachas
Volemuset ordinamus:qui dognia persone de qualuncha grado istado ouer còditiòe siat qui at auer vachas et ebbas illo depiant tenne in sas dictas vachas vachargios et in sas ebbas asones secundoi sa quantidade de ciaschuno armèto et dedognia truma de oìa t[p] de sanno et qui còtra faghere depiat paghare per dognia bolta qui at esser acatado ouer asones secunduz qui est narado de supra paghit perdognia volta a sa camera nostra.llrs.ii.sos calisvachagios et assones siant tenudos et deppiant sas ditas bachas et ebbas colliri et gordare et tenne in sos mòtes vsados qui nò siant in savilla nen in abitione de arare ne de paschere bestiamen masedo daessa prima die de sctò saturro in fina a dies.xv.de lampadas sas ebbas et issas bachas infini asas prima die de treulas. et tando sos vachargios et asones illas deppiàt tenne in guardia qui nò intrint in pardo de hierro.et silloy intrant siat licidu de ochirella gasi dessu armètu de sas achas comèti edessas turmas dessas ebbas vna tantuz pr bolta. et icussas ebbas et bachas qui sant ochier in sos dictos pardos siant de sos pardargios quillas ant ochier si morret dintro desso pardo. Et icussu qui nò at mòtare su bestiamì qui at auer in guardia secundum qui est narado de supra paghit a sa camera nosta.ssz.xx. et issu offciale comandit a su dittu pastore qui in fra dies tres depiat montare:et si nò obediret et fagheret su cò mandamètu deppiat illu tenne et mandare a prexione et fassat gordare su dictu bestiamè ad ispèdiu de so ditu pastore qui attenne in guardia et paschiri cussu predictu bestiamen de supranarrado.
De porchos.
onstituimuset ordinamus:qui cussos qui ant auer porchos de gamma quillos deppiant tène et reher dònia tèpus foras de pardo de hierro et de mindas et dicussos quilloy ant eèt acatados siant maxellados per dogna bolta de porcus dus per gamma.So quale maxello siat et deppiat esser decusso quillat lansare si morret in su loghu vedado: exceptu at tèpus de spica.et intèdat si qui siat su principiu de su dictu tèpus despica:daessa prima die de treulas et dae cussa die inantis si possat tenne in qualuncha loghu illos ad aplachere in sos campidanos foras de pardo de hierru et dariolas. Et comandamusqui in terra ouer in istulas nò si possat mittiri infini in tanto quissu lauore at esser totu:et indi at esser carrithado et portado ad sa ariola. Et silloy intrant siant maxellados per dognia gamma et pro ciascuna bolta quilloy ant esser acatados. So quale maxello deppiant paghare sos pastores de sos dictos porchos.Et nièti de minuspaghit su damno qui ant auiri facto a su pubillu de su lauore:et quissos dittos porchos ant auiri sutigado ì sa ditta terra et ant illoy esser vissidos per issu pubillu de su lauore ouer hoì o iuargio suo o[v] per alcños de sos ditos iurados sia cretidu su accusadore asar gamètu suo et issu pastore siat tenudo de dare isso maxello de porchos duos per bolta comète illoy at esser sucitado at su [q]l lat auer bissido et acusado et acio su officiale de savilla illos deppiat còstrìger ad pèa de.ffz.c.a sa camera nostra exceptu ì sos campidanos qui est logu istrittu daessos quales logos se depiant segare et isuedare daessa prema diede sctò guayniu.
De cabras.
Item ordinamus:qui totu cussus qui ant auer crabas illas deppiant tenne ouer fagher tenne ad oìa tèpus de su annu in su mòte qui non si acostèt assas vingias et ortos et lauores et pardos exceptu a tèpus de istadi illas possant calari assaba per modo et guisa qui nò fassant damno et abbadas quillas ant auiri:et multas illas si mògere illas bolent in sabadorgiu ouer in domo et poscha illas deppiant torrare a su mòte per modo qui nò fassant damno. Et icusso pastore qui non las boleret mòtare daessa prima die de sctò guayni: paghit pro sa prema bolta.ssz.x.et comandit illu su officiale a su dictu pastore qui infra tres dies illas deppiat mòtare. et si nò obediret illu deppiat tène et mandare in pregione et fassat gordare cussu bestiamì adispesas de so dito pastore. et si fagheret damno cussu bestiamini in vingias o in ortos proseruet si secundum su capitulu de supra:et si in pardos ant esser acatados per ciascuna volta si maxellèt de pegusdus per gamma et siat decussu quillat maxellare.et icussu qui at maxellari et non lu maxellat pro amore o pro paura o pro atera causa qui si siat et illi ad esser prouadu paghit pro dognia bolta.ssz. x.et de cio siat cretidu su accusadore asargamètu suo et appat inde sa terza parte de sa còdènatòe su acusadore predictu.
De berbegues in pardo.
Volemus et ordinamus:qui nixuna persona vsit ouer presumat mitter berbegues in pardo de hyerro ouer pardo de mindas seghados pro bestiamè domadu ouer ì mindas inter lauores pro paschiri o pro istare:excepto barigando ad iaguere qui siat licitu adicussu quilloy ad paschere o duguer de passare ì loghu qui nò siat semìado.Et icussa gàma quilloy at esser acatada siat maxellada per dognia bolta de berbeghes dues:et siant decussu [q]llat maxellare et icussu quil at auer a maxellare et nò lo maxellat pro amore o pro paura o pro atera causa et illi eèret prouado pagit pro doglia bolta.ssz.x.et siat cretidu su acusadore a sargamèto suo et appat inde sa terza parte de sa còdènatiòe.
De a[p]ssos pat inde sa terza parte de sa còdènatiòe.
Constituimus et ordinamus: simigiantimenti qui si intendat et qui fagheri si depiat de ciascño de sos [pre]dictos bestiamini de pèas maxellos a[p]tsos et còdènatoès qui sant acatare qui auirìt fatu dàno ì su lauore [q] at esser portadu et missido in sas ariolas ìfini [q] at eèr leuadu ì totu.
De pagare so a[p]tso
Item ordìamus. qui sos maiores et iurados de caluncavil la siat deppiat de pñte fagheri pagamètu et satisfactiòe de su a[p]tsu qui at eèr fatu et tèturas qui sant deber paghare et fagherillu scriuiri ordìadamète ì su quaderno [q] si dz supra cio ordìare et tène secunduz ì su capitulu si còtenet et su maiore et iurados [q] sant acatare ì culpa [q] nò appant fatu satisfagher et pagare cussos dictos pagamètos a sos quillos debèt reciuiri daessas persones quillos ant reciuido et nonlu fagherìt secundo qui è narado de supra siat condènado et pagit per dognia volta quilloy at eèr ì culpado et li at eèr prouado qui cio non auirit fatu:pagit a sa corte pro maquicia.llrs.v.
De obseruare sos capitulos.
Volemuset ordinamus:qui ciascño officilai de sas terras nostras ì cussas còtradas et villas et logos qui ant auiri at officiu depiant obseruare et fagheri obseruare sensa manchamètu sos dictos capidulos. Et issu maiore o officiali o curadore o maiore de villa qui sat acatare o [Vr] qui sillat prouare qui ì alcño casu actuvel parti de sas qui si contenìt a sos capidulos de supra no obseruarìt o[Vr] contra fassant siat condènado a pagare de maquicia sensa mìa nixuna a sa corti per donia bolta quillat eèr prouadu su officiali o maiori qui contra fagheret.llrs.x.et icussu curadore ouer maiore de villa qui contra fagerit.llrs.v.sèsa misericordia nixuna:et non siat preiudiciu dessas partis.
Ordìamètos de cumonis.de maxellos de termìs e iniurias
Constituimuset ordìamus: qui si alcño hoì leuarit cumoni de atera persona de alcño bestiamè et ad cussu pastore silli at prouari fraudu de bestia qui auerit bèdida o donadu o mandigadu et nonlu at narri a su donu suo qñ ant fageri ragione ìtro dessu annu [q] fassiant ragione de su bestiamì et prouari silli at legitimamèti perdat su cumoni et pagit de maquicia a sa corti nostra.llrs.xxv.
Cumonis.
Item ordinamus:qui su cumonargio siat tenudo et depiat dari parti de casu et delati de dogna tèpus qui intrada fagheret a su donno suo et silli prouarit legitìamenti qui sa parti nò darit a su donno suo perdat su cumoni et paghit de maquicia a sa corte nostra.llrs.xxv.
Cumonis.
Volemus et ordinamus: qui nexuno comòargio nòvsit nè depiat leuari cùoni supra cumoni sensa voluntadi de su dòno suo et sensa lu cumbidari et sillu leuarit avoluntadi sua sensa lusquiri su dònu suo et dest combidadu perdat su cumoni et paghit de maquicia a sa corte nostra libras xxv.sas qualis.llrs.xxv.paghit ad cumonali cun cullo quillu at desuiari delli dari cumoni hauèdo cumoni.
Comonis
Constituimuset ordinamus:qui si alcuno cumonargiu refudarit alcuno cumoni sensa compleri su cumoni a su tèpus qui inter issos at esser assignadu et non boleret plus istari in su dictu bestiamini su dònu de su bestiamini nò siat tenudo delli dari parti alcuna si non complit su tèpus de su cumoni.saluu si cussu cumonargiu mostrarit causa legittima qui non poderit istari ad compliri su dictu cumoni. et si gasi mostrat legittìamèti qui su dònu li siat tenudu delli dari sa parti quillis at tocari secundu qui at auiri feruidu.
Cumonis.
Item ordinamus:qui nixuno comonargiu de nixunu bestiamini non possat nen vsit mudari su dictu bestiamini quilli at esser dadu ad cumoni in atero loghu pro cuyli ouer pro abitari sensa licètia de su donnu suo:et si contrafagherit secundu desupra:et damnu reciuirit su ditu bestiamini siat intenudu cussu cumonargiu qui at mudari su ditu bestiamini depagari su damnu qui at reciuiri cussu bestiamì a su dònu suo et si nò at deguiteu paghari istet in pregioni infini qui su donnu suo siat pagadu.
Cumonis
Volemuset ordinamus:qui ciaschuno cumonariu siat tenudo defaghere ragione de su bestiamini qui silli at esser dadu ad cumoni a su donnu suo vna bolta de sanno sa quali ragioni depiat fagheri a dies.xv.de sanctu gau ini a su donno suo dognia annu vna bolta et qui non at bagheri ragioni siat tenudo depagari su damnu qui at esser factu a su donno suo in su dictu bestiamini.
De isuiari sarachu.
Constituimuset ordinamus: si alcuna personi desuiarit alcuno sarachu qui istarit cum ateri ouer saracha femina pro sindi andari dae como de su padronu suo et silliat prouari legitimamèti paghit cussa tali personi qui auirit desuiadu o fagherit desuiari paghit de maquicia a sa corte nostra.llrs.x.et issu damnu quìdi reciuerit su padrono ouer padrona decussos talis terralis.
De su pardu.
Item rdinamus:qui sas ebbas qui sant acatari ìtro dessu pardu desiidu qui su maiori de pardu et issos iurados de pardu siant tenudos demaxellari de sas dictas ebbas ouer quillis fassat tètura de sa quali tètura depiant leuari.ssz.x.a su pubillu de sas ebbas. ma bolemus ui nò deppiat maxedari si nò abastat ad ebbas.x.insusu et si non abastant ad ebbas.x.qui epiant leuari su mayore de pardu cum sos compangios.ssz.i.per pegus.
De sus asones.
Volemuset ordinamus:qui sos asones possant tène sas ditas ebbas ìtro dessu pardu in tèpus qui venit ad treulari qui sos pardargios nò lis possant fagheri maxellu nè tètura mètri qui ant istari treulandu:ma bolemus incantu su lauori ad esser treuladu qui sos ditos asones depiant leuari sas ditas ebbas foras de su ditu pardu suta pena dellis maxellari et dellis fagher tentura.
De pardu.
Constituimuset ordinamus:ui nexnu persona de sa villa qui at auiri ebba domada nò vsit nen deppiat reere sa dita ebba intro de pardo:ma bolemus qui cussas talis ebbas deppiant istari foras dessu pardu dae vna parti qui nò fassant damnu ad cauallu domadu:et si alcño cauallu doma du si ghastarit per culpa et cagiòi decussa ebba su popillu de cussa ebba siat tenudu depaghari cussu cauallu ouer damnu quindi reciuerit su pubillu de cussu cauallu si legittimamèti ì dest còuìtu qui per culpa decussa ebba at apidu cussu dànu
De sas ebbas.
Item ordinamus qui su maiori de sa villa deppiat assignari vnu loghu remonidu dae vna parti a sas ebbas imparti qui cauallu domadu non vincit.et ponniri pèa a su pubillu de sas ebbas domadas qui deppiat reere sas ditas ebbas incussu loghu as issos consignadu per issu maiori supra ditu suta pena de pagare a sa corte nostra qui còtra fagherit.llrs.v.et perdat sas ebbas.
De pradargos
Volemuset ordinamus:qui sos pradargios qñ ant andari a maxellari in pardu cio est vaca berbegue porchu capra non depiat maxellari si non getat bogis tres et getadu qui at auiri tres bogis et issu pastore non si aparit possat ochire su pradargiu de sasvacas ad de die vnu pegus su plus minori quilloy at esser et ad de nocti su qui at poder et si non bastarit ad bullos.x.non depiat maxellari si non quillos fasat tètura:et si contra fagherint pagint sos ditos pradargios pro maquicia. llrs.v. et dessas berbegues et dessos porcos et dessas cabras duas et tantum per ciascuna gamma. Et si sos ditos pradargios acatarint sos pastoris in su bestiamì qñ ant andari ad maxellari et bolent pagari sa tètura qui su pradargiu paghandoli sa tètura non siant tenudos de maxellari anti sili fassant sa tètura su queli deppiant leuari pro sus armètos de sas vachas.ssz.x.si est dae pegus.x.insusu et dae pagus x.iniosso paghit.ssz.i.per testa et de sateru bestiamini secundu de supra.ssz.v.per gamma et qui contra at fagheri a su dictu capitulu secundu desupra paghit su iuradu de pardu pro maquicia a sa corte nostra.llrs.i.per iuradu.
De pradargios.
Constituimuset ordinamus:qui vnu pradargiu solu non possat andari ad maxellari si non sunt duos assu minus et profagheri tètura vnu solu:et [q] còtra fagherit paghit a su curadori boe vnu et.ssz.xx.a sa corte nostra de maquicia.
De ponni sinnu.
Item ordinamus:qui alcuna persona non vsit non deppiat ponne sinnu supra sinnu nen ad fogu nen ad origla ad bestiamini alcño:et si alcuna persone fagherit et ponnerit de sos predictos sinnos et esseret bestiamini de sa corte paghit pro sunnu.x.et si esseret de clesia o de atera persone paghit pro sunnu.v. et maquicia a sa corte.llrs.xxv.et si non paghat ipsu o atera persone pro se infra dies.xv.decat esser iuygadu seguet silli sa manu destra per modu quilla perdat.
De terminis.
Volemus et ordinamus:qui nexuna persone de qualun= ca gradu o istadu vsit nè presumit istrumari lacanas de terra qui sunt suinadas agenas et quindiat istrumari et ad leuari temenes et prouadu silliat esser legitimamente paghit de maquicia a sa corte nostra.llrs.xxv. sensa mìa alcu na et mèdat sa terra at auere istrimadu et si non paghit infra dies.xv.de qui at esser iuygsdu seghit illi sa manu destra.
De qui comporarit.
Constituimuset ordinamus:si alcuna persona andarit et comporsarit dae cherachu:ouer terrali qui istarit cum ateri alcuna causa de su donnu suo cussa tali personi quindi at comporari dae cussos decussas ditas causas isquièdo qui cussu non auerit libertadi de vèderi siat tenudu cussu qui diar comporari de restituiri su qui at aueri còporadu a su pubillu et paghit de maquicia.llrs.x.a sa corte nostra.
Qui furarit.
Item ordinamus.qui i alcuna persone de qualunca gradu o còditioni qui at esser prouadu qui at leuari ouer furari ad mala voluntadi de su pubillu dae alchunu cuyli de alcunu pastori alcunu istergiu ouer attera causa qui in cussu cuyli esseret et legitimamèti silli at esser pauadu paghit de ma[q]cia a sa camera nostra secundu qui ì su capidulo de qui furat dae domo si còtenit et mèdit su dannu a su pubillu: et si nò paghat infra dies.xv.dequiat esser iuygadu seghit silli vna origla in totu quilla perdat.
Qui se allogat.
Volemus et ordinamus:qui qñ alcuno hoì sat allogari cum ateri pro seruiri ad iornada et luat ìganari ad cullu qui at auiri ì promissu cussu tali hoì qui siat allogari et ad ingannari sa iornada et nò at seruiri siat tenudo cussu tali homini depagari su ispendiu ad cussu hoì qui lu at auiri allogadu et mèdit su damnu et paghit de maquicia a sa camera n[r]a per dogna bolta qui silliat prouari.ssz.xx.per homini.
De triulari.
Constituimuset ordinamus.qui qñ sos asones in tèpus de treulari ant impromittiri ad alcuna persone detreulari sariola et lu ant ingannari paghìt cussos talis asones ouer asone su despèdiu qui su pubullu desa ariola at auiri factu et issos manalis qui at auiri allogadu pro sa dita ariola et paghit su damnu qui li interuenerit de su lauori et de maquicia a sa camera nostra llrs.v.et siat tenudu defagheri sa ariola de nou.Et in simili pèa si intèdat su pubillu de sa ariola qñ ingannarit a su asone qui noli lassarit treulari sa ariola.
De sos bubarris.
Item ordìamus:qui sos bubarris de sos boes domados qui ant esser in sas villas siant tenudos sos homìs de sas villas cullos qui ant auiri boes domados de cuniari beni su dittu bubarri et cuniadu qui at esser et prouididu et bi haueret in su ditu bubarre alcña parti qui nò esseret bene cuniadu secundo sos ateros et dae cussu loghu essirit alcuno boe et fagherit damnu cussa persone qui tocat in parti qui nolat hauiri cuniada secundu de supra paghit cussa tali personi cussu damnu qui at esser factu per cussos bois et de maquicia a sa corte nostra.llrs.v.et paghit sa tentura qui at esser facta a sos ditos boes.
De sa muda de boes.
Volemuset ordinamus: qui pusti qui at esser missida sa muda de sos boes:et si alcuna persona de sa villa bi baturit alcunu boe furisteri a su armètu [q] cussu pubillu de su ditu boe lu depiat clobari a boe istanti de savilla et sendo clobadu secundu de supra su ditu boe torrarit sendo clobadu cussu boi nargiu [q] at auiri ì guardia sos ditos boes siat tèudu cusu tali boìargiu detorrari berbu sa note [q] at eèr màcadu su ditu boe a su pubillu et si su dictu boynargiu nò torrarit berbu a su pubillu sa noti qui at mancari su ditu boe qui cussu tali boynargiu siat tenudu detorrari a su armètu su dictu boe ad ispesas suas: et si nò lu torrarit pagit su damnu a su pubillu desuditu boe.
De boes de mala fama.
Constituimuset ordinamus.si in casu hauerit in su armentu de sos boes domados alcunu boe qui esseret de mala fama qui cussu pubillu decussu boe de mala infama siat tenudo delo clobari ad boe qui nò siat de mali ìfama et sicussu pubillu decussu tali boe non lu boleret clobari cussu tali boe segungu de supra et cussu boe intrarit in alcunu logu et fagerit damnu et essert mortu faguèdo damnu su boynargiu nò siat tenudo de lu pagari.
De boynargus.
Item ordinamus. qui si alcunu boynargiu qui hauerit bois ì guardia li fuirit alcunu iuhu ouer boe dae sos boes qui teneret in guardia cussu tali boynargiu siat tenudu qui su die quilli at esser fuidu su dictu iuhu ouer boe qui su nocte qui at torrari lu depiat dari ad intèdiri ad su pubillu de su dictu iuhu:ouer boe quilli esseret fuidu ad malauogia sua et si gasi faghit su dictu boynargiu non siat tenudu ad pena alcuna et si gasi non fagheri secundu desupra siat tenudu cussu tali boynargiu detorrari su ditu iuhu ouer boe ad ispesas suas a su armètu dessos boes domados.
Bestia de intradura.
Constituimuset ordinamus.qui quando alcuna bestia de intradura ad benere ad alcunu armentu de vachas o uer truma de ebbas ouer de ateru bestiamini et cussu pastori nolu conosquirit de qui at essere su dictu bestiamì qui cussu tali pastori ouer pastoris lu deppiant releuari infra dies tres a sa corte nostra ouer asu officiali a tali [q] si possat ischiri de qui at esser et cussu pastori qui nonlu at reuelari secundu qui in su dictu capitulu si contenit siat illu appelladu pro fura et siat condemnadu secundu qui in su capitulu de qui furat si contenit.
Qui tocarit bestiamen.
Volemuset ordinamus:qui nexuna persona de caluncha gradu o conditioni non deppiat nen presumat tocari né borcari deladus alcuna bestia qui acatarit morta si pastori non è quillu mirarit pro su sinnu et totu cussos qui lant mirari et pastori non siant paghint cussos talis ersonis ouer persona su damnu a su pubillu de su bestiaini er de maquicia asa corte nostra secundu qui in su capitulu de qui furat si contenit tota borta qui silli at prouari legittimamente.
De su cane qui fagherit damnu.
Item ordinamuset còstituimus:si in cantu alcunu cani de loru ouer iagaru andarit ad posta sua et fagherit damnu in alcuno bestiamini su pubillu de cussu tali cani o ver iagaru qui fassat cussu damnu siat tenudu de paghari su damnu qui at auiri factu a su pubillu de su bestiamì si legittimamenti si prouat qui cussu cani ouer iagaru auirit factu ateru damnu sensa cussu ad alcunu bestiamì.et si non si prouarit qui cussu cani ouer iagaru non auirit fatu ateru damnu si non cussu qui su pubillu de su cani ouer de su iagaru si nò bolit paghari su damnu qui at auiri fatu qui det su cani a su pubillu de su bestiamì prouadu qui nò auirit fatu ateru damnu si nò cussu secundu de supra.
Qui narrit paraula crimìosa
Volemuset ordinamus.qui si alcña persona ouer personis narrit a atera persona alcña paraula crimìosa qui cussu ouer cussa persone ui at narri tali paraula criminosa lu deppiat bogari inclaru ìfra dies.viii.et si in claru no lu bogat legitìamèti siat cussa personi ad qui at esser naradu sa dita paraula crimìosa si est pro mayas siat bruiadu. Et si esserit rufiania et prouadu silli est legitìamèti paghit cussu ad qui at esser prouadu a sa corte nostra de maquicie.llrs.xxv.et si cussu ad qui sat narri cussa paraula crimìosa nò silliat prouare legitìamèti infra su ditu tpres paghit cussu qui at auiri naradu et at postu ad cussa personi cussa simili pèa et siat còdènadu secundu [q] in su ditu capitulu si còtenit pro li narri mayariu paghit.llrs.l.ìfra dies.xv.de qui at esser iuygaadu et si nò paghat seguit silli sa limba per modu [q] la perdat et pro li narri rufianu paghit.llrs.xxv.
Qui narrit corrudo.
Item ordimus:qui si alcña persone nzrrit ad atera persone corrudu ouer atera paraula iniuriosa quìdi essirit crimì siat còdènadu cussu qui at narri cussa tali par aula ad paghari a sa corte nostra.llrs.xxv.sibillu prouat:et si nobillu prouat.llrs.xv.
Qui fagheret ficas.
Volemuset ordìamusqui si alcña persone fagerit sas ficas ouer quillu ismètirit ouer [q]lli narrit atera paraula iniuriosa daenanti dessu officiali cussu qui at faghere secundu desupra siat condènadu ad paghari assa corti nostra per dogna paraula libras quimbi.
Qui narrit iniuria ad officiali.
Constituimuset ordinamus:qui si alchuna persone narrit alcuna paraula iniuriosa ad alcuno officiali nostru faguèdo sos factos nròs ouer quilli leuarit sa prea dae manuscussa tali personi qui at fagheri secundu de supra pagit a sa corte nostra pro maquicia si legitìamèti indest bintu.llrs xxv.et si nò paghat infrà dies.xv.dequi at esser iuygadu prossa paraula iniuriosa silli seguit sa limba et proleuari sa preadae manussegint illi sa mnu dresta.
Qui offenderit mayori.
Item ordinamus:qui si alcuna persone offendirit mayori ouer minori officiali nostru et illu offendet in presoni et samben di esserit et prouadu li at esser legittimamenti siat impicadu per issa gula per modu quindi morgiat sensa misericordia nixuna et si samben noli bogharit et li arsarit colpu paghit de maquicia a sa corte nostra.llrs.l.et si non paghat infra dies.xv.de qui at esser iuygadu seghìt illi sa manu destra per modu quilla perdat.
De bestiamen.
Volemuset ordinamus.qui totuscussos qui ant auiri bestiamen domado ouer rude tenghant modo de guardarel lo o fagheri illu guardare secundu qui in sos capidulus desupra est narado.et icussos boes domados et armètu de vachas domadas at aradu o couallus o ebbas o molentes domados qui sant acatare in lauore nadu infini assa prima die de ienargiu cussos pubillos dessu lauore hue sant acatare o armentargiu o hoì suo ouer iurado de pardu tenerellos at poder et presentarellos a su maiore:et per ciaschaduna dessas ditas bestias paghit su pubillu si nò las at auiri missidas ì muda o in corda o in guardia vltra cussu qui si còtenit in su atteru capiduu de miterellos in muda paghit.ssz.vi.per dogna bolta qui acatados ant esser et si ì muda ouer acorda ant esser missidos ouer dadus a guardis paghìt sos dictos.ssz.vi.per bestia su pastore:et si tenne forti su bestiamen non si at poder ischiriant et conoschire de qui at eèr sat poder:et si cònoschire non lu ant poder:benne at assu maiore de savilla et declamare su ditu bestiamini et declarado quilli at auiri et denunciando de sa quale denunciatione siat cretidu su acatadore a su sagra mètu suo ad fagheri paghare daessu pubillu de su bestiamen ouer pastores qui ant esser in culpa secundu quest naradu.ssz vi.per bestia per ciaschuna volta quilloy ant esser biidos et acatadus comète:et quillis auerit tètos de sa quale còdènatione deppiat auer et appat su acatadore sa tersa parti.Et dae sa prima die de iernargiu inante sensa indi fagheri clamo ouer denùciatòe alcña ìante lu possat et depiat lensari et ochire in su lauore quillat acatare sensa pèa mittèdo boghi o faghèdo clamo de cusso bestiamè qui at auiri mortu ouer lensadu de presenti quillu possant ischiri in sa villa o in sa habitatòne de sa quale at esser mortu si in saltu non at poder acatare personas quillu possat declarare.ma cussa die nò passit sat esser hora debita ouer sa seguète die qui su ditu clamo nò fassat a su maiore et a sos iurados de savilla sa bestia o [Vr] bestias de qui ant esser quillas ant cognoschere su pilamì. ma declarit et narit qui auirit lèsadu bestiamè in su lauore quillat auiri lèzadu. Et si morrit ìtro de lauore suo ouer datiri siat decussu quillat auer morto ouer lèsadu et si morret foras de lauore siat de su pubillu de sa bestia qui at esser morta:et pro cussos pegus quilloy ant esser acatados qui non ant esser mortos et apidos que su pubillu de su lauore no los at auiri bñ [q]sserèt lèsados: paghit su apreciu qui at auiri fatu in su lauore su pubillu ouer pastore de su bestiamè a su pubillu de su ditu lauore.Et siant eèr vna bestia qui silloy at acatare cussa deppiant ochire ouer lensare et siant esser plus:duas bestias per bolta et non plus. De bestiamen rude.
Et si ad esser alcuno bestiamè rude de sos predictos qui sundo naradusin su capidulu de supra sant acatare inenadu gosi infini a su primo die de ienargiu comèti et posca si possat et deppiat ochire seghèdolus daessu lauori gosi foras de lauore comenti et intro de lauore hue los ant poder conseguire in sas ardationes de sos lauores. et siant decussos quillant ochire.veramète qui cussu quillat ochire deppiat fagheri clamu et denunciatione a su maiore et iuradus de cussa villa hue sat ochier secundu quest narado in su capitulu de supra de su bestiamè domado:et niète de minussu pubillu de si bestiamè o[Vr] su pastore qui at eèr ì culpa pagit su apreciu et danu qui su dictu bestiamè ad auiri fatu. Bestiamè menudo. Et si ad esser alcuno bestiamen minudo cio est berbegues porcos de gamma o cabra qui sant acatare in lauore nadu depiat esser maxellada sa gamma ogna bolta de pegus.v.sant esser dae.x.pegus insusu et dae.x.pegus ingiosa.ii.peguset paghit su damnu apreciu a su pobillu de su lauore su pastore.
Porchu mannali.
Et issu porcho mannali qui silloy at acatare lu ochiant et si at decussu quillat ochire et si morret inante de còpliri a domo de su pubillu et si ochier nò lu a poder denuncier illu a su maiore et paghit su pubillu de su porco.ssz.ii.per ciascña bolta quilloy at esser acatadu et issu apreciu et damnu qui at auiri factu a su pubillu de su lauore et siat inde cretidu su acusado re a su sagramètu suo et appat inde sa mesidadi de sos dictos ssz.ii.sa corte et issatera mesidadi appat su acusadore.
Maxellos e apressos.
Et simigiante mète si intèdat qui fagherìt et deppiant de ciaschaduno de sos bestiamè de pèas maxello apressos et còdènationes qui sant acatare auire fatu et fagherint dampnu in su lauore qui at esser portadu et misidu in ariola infini a quindat esser leuado in totu.
Vingias.
Constituimuset volemus.Nos obuiari et dari remedio a sa malicia de multus qui supta specie et colore de sa guardia de vignas ortos et lauores nò possant tenne nen damnigiare indebitamète su bestiamè domado o[Vr] rude. Ordinamus:que nexuna persona de qualuncha gradu istadu ouer ordini siat deppiat ouer presumat bestiamè alcuno miter in vignas ortu ouer lauores istrudiosamète pro intètione quilloy siat mortu ouer tètu ouer leuarellu daessu pastu ouer ochirellu in pastu pro se ouer pro atero et dari ad intèdere quillu appat mortu ouer tètu in vingia ouer orto o lauore et icussu a qui at esser acatadu o uer prouadu legitimamèti. Et intèdat si qui siat proua legittima dae vnu testìongio in suso ìcustu articulo tantu non obstante qui dae subra narat qui siat cretidu a su sagramètu suo su acusadore:deppiat eèr condemnadu et paghit per dogna bolta a sa camera nrà.llrs.xv.infra dies.xv.de qui lat eèr prouadu.et si nò las pagat siat fustighadu. Et issu simili si intèdat:decussu qui at mitter in pardu de siilu ouer in pardu de mindas bestiamè ouer su pastore non poderet auere sa dicta pèa et bolerent [q] deberet iurare cussa persona ad qui de cio auirìt suspectu cussa persona siat constricta a iurare et qui incio non siat culpabili et sillu iurat siat indi leberadu de sa dita pèa:et si iurare nò at boler qui nò appat factu cussu qui su pubillu ouer pastore de su predictu bestiamen li at apponne paghit sa pena qui desupra est narado et declarado.
De arari.
Item ordinamus:qui nexuna persone vsit ouer presumat arari in loghu ouer parti hue vsit et istit bestiamen rude pro fagheri narboni ouer pro attero modu et si alcuna persona illoe ararit cussa persona quillat arare illu cungit pro si forte modu qui bestiamè no loy possat fagheri damno.Et si puro bestiamen illoy intrarit et fagherit illoy damnu nen tenne nen ochiere silloy possat:nen etiam deus aperssari su dmanu qui ant auir i fatu exceptu qui si poderet prouare legittimamente qui istudiosamenti esseret apertu et ischungiadu per alchuna persona:in su quali casu su quilli auirit apertu:ouer iscungiadu depiat pagare et satisfagere su damnu ouer apreciu qui at auiri factu su bestiamini quilloy at esser intradu. Veramète qui pro custu capidulu non per iu dichit adicussos qui ant auiri saltusarègados foras deardationes de villas:ma cussos quillos ant auiri sos dictos saltos et ant arari incussos et bestiamè at intrari in su laore quilloy at esser:qui su pubillu de su saltu possat maxellari in su pastu et apreciu ouer tenturas su pubillu de su bestiamen paghare non deppiat.
Guardia de bestiamen.
Volemus et ordinamus:qui totu sos asones vachargios boinargios et pastores de qualucha bestiamini siat deppiant guardare su bestiamè qui ant auiri in guardia pro si factu modu qui nò fassant damnu in vignas ortos o ver lauores:et si fagherit damnu qui su dictu bestiamè at auiri factu secundu qui de supra est narado in sos ateros capiulos veramète si intèdat que su pubillu de su bestiamì possat auere et appat regressu còtro su pastore lieru qui siat o seruo qui cum paraula de su donnu suo siat allogadu de su damnu qui su dictu bestiamini at auiri factu:et [q] at auiri fatu et qui at auiri pagadu ouer quilli còuegnat paghare et de su bestiamè quilli at esser mortu ouer leuadu su quali pastore siat tenudo de paghare et paghit su dictu bestiamì et damnu: et si non auirit daeunde poderet pagare su officiali siat tenudo de tenerellu et mandare a prexiòe su secundo pastore at peticione de su pubillu de su ditu bestiamini. Et istit in prexione infini at qui at auiri satisfactu su damnu qui ad auiri reciuido de su dictu bestiamen decussu quilliat esser conuintu ouer li conuegnat pagare. Et gosi si intèdat de su seruu qui at esser allogadu cum paraula de su donnu suo comente et de su liberu si su donnu de su seruu non at boler paghare su damnu qui at auiri reciuido su pubillu de su bestiamè.Et si aueneret qui alcuno de sos ditos pastores ouer guardianusde bestiamini si partirit ouer fuhirint daessu seruiciu per damnu qui auirìt fatu su bestiamini quilli at esser acomandadu ouer per alcuna atera causa inantes de su tempus de sa allofatione et promissione qui at auiri fattu esseret complidu.Bolemus et comandamus qui per tenore de su presente capitulo:qui in caluncha loghu sat poder acatare ouer conseghere intro dessas terras nostras quillu deppiant tène et mandarellu aprexione decussu quillat auiri còdutu ouer allogadu ouer procuradore ouer hoì suo.
De allogare su bestiamen.
Constituimuset ordìamus: qui sus officialis de sas terras deppiant incussas contradas villas et loghos qui ant auiri ad officiu ad aconsare et allogare su bestiamè de sa corte qui at esser in su officiu qui at auiri qui non possat auire nen reciuire damnu in loghu alcunu. Et issas terras boy das ouer vingias qui ant eèr in castigu ouer ortos de sa cortfaghirellos bñ aconciare e lauorari qui lamètu non sindi possat auiri. Et icussu officiali qui in cio ad esser negligente et in culpa deppiat paghare et paghit et sasfassat totu su damnu qui sa corte ad reciuiri et at muntare pro sa negligètia [q]lloy ad aueri apidu non obseruando sas ordìationes qui de suprasunti factas.
Fini de sus capidulus de sa carta de logu.