Sesta torrada
di Costantino Longu

Cando ded’ esser su mont’ Evereste
a su matessi livellu ‘e su mare
da s’ altura comente como este,
tando s’ intentu tou as a lobrare.

1

Cando intro su regnu italianu
ded’ esser sa cittade de Parigi,
cando iden su riu de Tamigi
attraversande in su Campidanu,
siccu est su Pacificu Oceanu
chi lu den a fruttetos piantare.

2

Cando ded’ esser su monte Limbara
de granitu isprovvistu totalmente,
cando Roma no est in Continente
e in Sardigna non ded’ esser Mara,
cand’ in mesu su desertu Sahara
niente rena si ded’ incontrare.

3

Cando in zerru non bi ponet nie
in sas montagnas de su Gennargentu,
in Martu mai no andat su entu,
de vintibattor oras est sa die,
cando in Roma den bider a tie
chi des dama ‘e corte resultare.

4

Cando den esser sos chercos fozidos
in su coro ‘e su zerru verdeggiantes,
cando enin sos riccos diamantes
dae sos poberittos possedidods,
cando non sunu niente istruidos
sos chi sas legges solene formare.

5

Cando sun d’ oro inveces de ferru
sos istrumentos de s’ agricoltura,
cand’ in Sardigna faghen regortura
de s’ orzu e de su trigu intro ‘e zerru,
cando ides sa linna de aladerru
a isclas de carru adoperare.

6

Cando ded’ esser sa bica ‘e Palai
in sas montagnas de su Continente,
cando sa vena ‘e s’ abba ‘e su Carente
non bessid’ in su sartu de Illorai,
cando ides sa idda de Onifai
sa metropoli sarda diventare.

7

Cando ides su Padru ‘Olotanesu
totu in pianura situadu,
cando ides in su riu ‘e Adu
passande sos piroscafos in mesu
e chi sos transatlanticos de pesu
si den bider inie navigare.

8

Cando ides su nodu ‘e Piemonte
a palattos modernos costruidu,
cando a tie si offrit pro maridu
unu giovanu bellu, riccu e conte,
e cando an’ a fagher unu ponte
chi attraesset su Tirrenu mare.

9

Cando dae Sardigna a Continente
bi an’ a fagher una ferrovia,
e cando moler la dene s’ olia
e non nde ogat de ozu niente,
cando su sole ispuntat in Ponente
e in Levante che det tramontare.

10

Cando si unit una cumpagnia
e an’ a fagher una teleferica
dae Sardigna fin’ a Nord America
pro trasportare dogni mercanzia,
e cando faghen una galleria
chi det totu su mundu attraversare.

11

Cando sa zente bezza e rimbambida
torrat in forzas de comente fidi,
e cando s’ abba non cazzat su sidi
pro chi la buffet sa zente sidida,
cando de otto dies est sa chida
e Frearzu trintunu a nde contare.

12

Cando in custu mundu sos viventes
mai non s’ ismalaidana né morini,
che giovanos sas forzas invigorini
cando diventan bezzos e cadentes,
e de gasie, fortes e potentes,
bìoso in eternu an’ a restare.

13

Cando torrat a sos zegos sa vista
a cuddos ch’ in su totu l’ an perdida,
cando torrat de nou in sa vida
preigande ogni santu Evangelista
e torrat puru Giuanne Battista
de nou in su Giordanu a battizare.

14

Cand’ in beranu d’ erbas e fiores
sa campagna non benit adornada,
e chi no est niente disizada
cust’ istagione dae sos pastores,
cando puru in beranu a sos albores
sos puzones niente an’ a cantare.

15

Cando in s’ umanidade intiera
in dogni cosa det esser sa fide,
cando s’ aghina non l’ attit sa ide,
in zerru mai s’ annuat s’ aèra,
cando a intro de ogni galera
si b’ andat volonteri pro gosare.

16

Cando dae panteras e leones
sun invasos sos campos de Sardigna,
e pro punire sa zente maligna
non b’ at aer galeras né presones,
cando non faghen zannas né braccones
in sos palattos ch’ an’ a fabbricare.

17

Cando sos muradores in su mundu
sos palattos principian dae susu,
invec’ ‘e fagher coment’ est in usu
a los principiare dae fundu,
e cando s’ universu cantu est tundu
a muragliones lu dene serrare.

18

Cando in s’ universu cantu est vastu
sa zente chi s’ agattat non bi zistede,
cando de cantos omines esistede
non bi nd’ at aer nessunu guastu,
cando naschen sos caddos cun s’ imbastu
e domados derettu a impreare.

19

Cando pius no est avvelenada
sa puntura chi a s’ omine dat s’ arza,
cando sa pianura ‘e sa Pranarza
d’ elighes at a esser abbuscada
chi a inie da’ ogni contrada
sos riccos benner den a villeggiare.

20

Cand’ in sa militare disciplina
non b’ at aer presone né cunsigna,
e cando in su mare de Sardigna
non bi det aer manc’ una salina
e cando in istiu a sa marina
non bi andat nessunu pro bagnare.

21

E cando dare dene in robustesa
sas maladias prus malas e graves,
cando non det posseder pius naves
in su mare sa nazione Inglesa,
cand’ in su tempus de sa giovinesa
nessunu at bidea de amare.

22

Cand’ in Sedilo a santu Costantinu
non li faghen in Triulas sa festa,
Dante non fit iscenziada testa
pro formare su poema divinu,
cando in bidda in dogni caminu
s’ idet su tramv’ elettricu passare.

23

Cando sa cosa ch’ eo ti fentomo
bider la dese tota capitada,
sa idda nostra a esser modernada
dae su puntu de coment’ est como,
de bi aer in mesu unu Duomo
chi potat su ‘e Milano superare.

24

Cando faghen de ferula sas bigas
e-i sos arbures de sos bastimentos,
produire si den sos alimentos
senza b’ aer tribaglios né fadigas,
cando non faghet su trigu a ispigas
ma che patata lu dene ogare.

25

Cand’ in Sardigna esistit unu riu
chi non bi at in zerru abba niente,
invece poi, a su differente,
rigogliosu det esser in s’ istiu,
chi dogni pesantissimu naviu
subra sas undas lu potat portare.

26

Cand’ un’ ateru riu in sas bassuras
prus rigogliosu ‘e su primmu si fundede,
cant’ agattat in su percursu mundet
andande sempre versu ‘e sas alturas,
e laores, piantas e pasturas
in sas collinas potat devastare.

27

Cando coltivan sindria e melone
in Zuri torra e bi faghen teula,
cand’ in Sa Serra non b’ at mai neula
in su percursu ‘e sa fritta istagione,
cando torrat su massaggiu Giasone
cuddos traos famosos a domare.

28

Cando essende sas aeras nettas
mai iscaldit su sole in sos istios,
cando a sas vettas li naran pendios
e a sos pendios li narana vettas,
cando non b’ at prus feminas civettas
né ch’ a denotte bessin pro asare.

29

Cando des bider a tie adorende
sa zente de su mundu tota canta,
cando den bider in sa giogia santa
in sas piazzas sa zente ballende,
cando den bider sos mortos torrende
dae sas losas de nou a campare.

30

Cando at a torrare su inari
de nou a sa moneda primitiva,
e chi de s’ Adriaticu in sa riva
no at a esser sa cittade ‘e Bari,
e cando dae Palai a Gonari
passan sos trenos in funicolare.

31

Cando senza moschettos e fusiles
né perunu cannone né mitraglia
sos esercitos bintran in battaglia
in sas presentes epocas civiles,
e cando subra de sos campaniles
non bi usan campanas pro sonare.

32

Cando no usan sale in sas dimoras
e chi frisca no est sa carapinna,
e cando sas campanas sun de linna
e pius che metallu sun sonoras,
sas passadas pius felices oras
s’ omine mai las det rimembrare.

33

Cando mudat su sole movimentu
chi a su manzanu det fagher tramontu,
cando resurtan a fagher su contu
de sas istellas de su firmamentu,
cando sas monzas intro su cumbentu
passan sos annos e senza pregare.

34

Resultare ti det s’ idea vana
chi continu in sa mente giughes fissa
cando pius non celebrat missa
sa Cresia Apostolica Romana
e chi tota sa zente cristiana
a sas legges paganas s’ at a dare.

35

Tue arrivas a s’ intentu tou
cando non bi at abba in s’ Eufrate,
e chi sas puddas an’a dare latte
e sos puzones non bessin dae s’ ou,
cando decretan una legge a nou
chi dat permissu d’ occhire e furare.

36

Cuddas undas perennes de su Nilu
den cunvertere in ozu ermanu,
cando in sa cittad’ ‘e Fabrianu
non bi den fabbricare pius pabilu,
cando de chentu gammos est su chilu
e non comente si solet usare.

37

Cuddas chi bezzas sun e cogiuadas
de nou den torrare a verginellas
e de persone gentiles e bellas
comente cando fin senz’ isposadas,
cando cuddas chi sun disonoradas
che onestas las an’ a calculare.

38

Cando in sa regione de Campania
imperversare det un deluviu,
chi che portet intreu su Vesuviu
in sos desertos de Tripolitania,
che leet puru s’ Etna de Catania
e los collochet vicinu a pare.

39

Cando torrat dae nou Nerone
in Roma a fagher de incendiariu,
e torrare Gesusu a su Calvariu
det a fagher sa morte e passione,
e cando torrat su forte Sansone
contra ‘e sos Filisteos a gherrare.

40

Su nomene de Dante e Beatrice
no est connotu in s’ Italia intrea,
cando Eleonora d’ Arborea
torrat a fagher de legislatrice,
torrare puru det Carlo Felice
dae nou a Casteddu pro regnare.

41

Cando chi non pius in damegianas
né in ampullas s’ usat s’ abbardente,
ma in sas campagnas bessit a sorgente
coment’ essidi s’ abba in sas funtanas,
cando a sas montagnas alpigianas
sos bastimentos bi den approdare.

42

Cando sos abitantes de su mundu
den viver sempre cun felicidade
in dun’ immensa tranquillidade
senza turmentos né dolu profundu,
chi de continu cun gosu giocundu
tota sa vid’ insoro den passare.

43

Cando sos tempos felices arrivana
chi non tribagliene in peruna parte,
né in industria, impiegu o arte,
né pastorizia, né campos coltivana,
e gai totu in su mundu vivana
comodamente senza tribagliare.

44

Cando su dromedariu a fua
in sas montagnas det currer che bitula,
no est insettu nocivu sa titula
anzis bramada est s’ esistenzia sua,
e in siccu at a fagher s’ambisua
finas sas pedras s’ at a manigare

45

Finis, cando suzzedit totu custu
tando tue b’arrivas a s’idea,
sos amores de Dido cun Enea
non succedesin in tempus vetustu,
torrat Ottavianu Augustu
dae nou in Roma a imperare

…tando s’intentu tou as a lobrare!

Bolotana, 1926 (Pro una pizzinna chi s’est bantada chi fit s’amante mia)