Su caddu e-i su molente
di Costantino Longu

Intro s’ iscuderia unu molente
rusticu, male fattu e fadigadu
a unu caddu de lussu fit serente;

a sa manigadorza fit ligadu
consumande unu pagu ‘e paza russa
in su modu chi fit abituadu.

Poi ‘e tanta pena e tanta mussa
chi proaiat somiza somiza,
fit obbligadu a manigare cussa,

mentres su caddu, passiza passiza
la passaiat in sos istradones,
frunidu chi fit una meraviza;

totu a issu sos menzus buccones
dae su padronu suo fini dados,
chi fit unu de sos pius riccones,

e fini sos teraccos obbligados
ogni die a li fagher passamanu
da’ s’ oju de su mere sorvegliados.

Teniat in bundanzia su ranu,
su foraggiu e-i s’ erba cun sa fae,
fit un’ isprigu de caddu roanu.

Issu currinde pariat un’ ae,
mentres cuddu molente sempre arressu
su passu bettaiat troppu a grae.

Su mere non nd’ aiat interessu
gasighì dae totus nde rezziat
colpos malos a giustu e a revessu.

Cussa misera vida la traiat
sempre male trattadu dae totu,
solu arriu e fuste connoschiat;

non fit dae su padronu riconnotu,
anzis li fit in dogn’ attu contrariu
ca solu pro su caddu fit devotu.

Dogni tribagliu istraordinariu
lu faghiat che bestia ‘e soma
e sempre privu de su nezzessariu;

Continu lu giughian doma doma
e pro chi nde fatteret de lamentos
non fit cumpresu su suo idioma.

Però poi de tantos patimentos,
pro vindicare ogni passada pena
ecco sun arrivados sos momentos.

L’ an una die, piena piena
bettada pro su caddu una meaza
de orzu meschiadu cun avena;

a su molente, chi tando traza traza
fit remuinde dae sa cussorza,
li an bettadu sa solita paza;

osservat tristu sa manigadorza
de su caddu e pensat: “Sempre deo
che dev’ essire de sa fae sa corza?

Chi tale abusu s’ eternet non creo,
ma cun totu sa forzas chi possedo
contra dogn’ ingiustizia peleo!

No est una lemusina chi pedo,
ma sa chi mi meritat de proenda,
de lussos mannos non mi nde cunzedo.

Si fin’ a oe m’ an postu sa benda
in sos ojos, lu pensan chi sò zegu
e ca molente sò chi non cumprenda;

como pius non bisto in sussegu
né mansuetu e né paurosu
lis mustro cantu podet s’ arrennegu!”

In s’ istante diventat furiosu
chi totu segat, cadena e crabistu,
cun dun’ iscattu suo poderosu

e a su caddu pomposu e abbistu
si lu leat a carches e a mossos,
l’ at totu istroppiadu e totu pistu;

inue dentes ficcat lassat fossos,
su corzu e sa purpa bi l’ istrazzat
chi dae largu si biden sos ossos.

Dae sa manigadorza che lu cazzat
e totu gloriosu e triunfante
in su postu ‘e su caddu si piazzat.

Su padronu arrivat in s’ istante,
attiradu da’ su forte fracassu
proite non che fit meda distante

e agattat su suo caddu rassu
male conzu, arrimadu a un’ oru,
atturdidu, masedu, a murru bassu.

Dare non nde li podet de ristoru
in sa manera chi est reduidu,
pro chi li siat su menzus addoru

non s’ airat, ma calmu at riflettidu:
“Custu dannu suzzeder non podiat
s’ aère sa proenda divididu.

Su tantu chi su caddu avanzaiat
bastadu fit pro su molente puru,
gasi unu e ateru viviat:

custu iscola mi est pro su futuru!”