|     
            Don Baingiu Cappeddu, nobile bagadìu e de bella bisura, artu 
            cun d'una braba longa e duos mustatzos de fare inbiddia a su rei, 
            in edade atongiàda, ddi fut pigàu unu male chenza atobiu. 
            Prus de unu mese portaiàt s’acra, sufrindo is penas de 
            s’ifferru e no arrennesciat arrendere is codreddas… Sa 
            gente, naiat: “portat s’anima in sa còa; peccados 
            mannos depet iscontàre! I budrigheddos chi hat fattu a is tzeracas 
            bagadias e a una minoredda, pesant in sa cuscienzia sua, niedda. Deus 
            no pedronàt. Non bastat su suffrimentu! Podet crepare ifinigàu!” 
            Totu sa ‘idda cun sa lega in bucca chenza piedade. 
            Tia Dimigiana, grassa che una madria, de face legia che un’ispiridàda, 
            “tzatzada” po su suffrimentu de don Baingiu, teniat bonàs 
            arrexiones de no tennere piedade. Prunischedda una de is nettigheddas, 
            sa figia manna de una figia, de familia meda pobera, cando teniat 
            doigh’annos fut intràda tzeracchedda in domo de donna 
            Efisia, sorre de don Baingiu. Issa puru bagadia, poite tando is nobiles 
            si coxuanta tra issos, finzes tra fradiles, po no amesturare sa nobiltàde 
            cun sa plebaglia, po cussu medas figios 'essiant machilottos e chi 
            no teniant pasa nobile, abbarrant bagaddios.  
            Troppu buccas de pappare in domo de Prunischedda, sempere a mesu ‘entre, 
            unica manera, s’accodrongiu in domo de is sennores a fidaleàda 
            , cun su cuntratu chi, cando si coxuàda de ddi fare su bene 
            . 
            Sa mama e su babbu, cuntentos ca teniant una ‘ucca de mancu 
            po pappare, dd’iant accumpangiàda a domo de donna Efisia, 
            cun duos istrepulieddos e mancu mudandeddas, segura ca sa donna iat 
            a penzare a totu su chi ddi srebiat. Prunischedda in pagos meses si 
            fut alleppuciàda , bene ‘estia, pariàda una sennoredda. 
            Ca donna Efisia dda teniat che figia‘e fache, dd’iat imparàda 
            a fare sa farra, su pane, a coghinare e a tessere: 
           
            duncas, totus is mungias de domo. Sa populazione trassera, naiant: 
            hèèè “Prunischedda est istetia fortunosa, 
            e s’at a coxuare finzes bene ca donna Efisia iat nadu a sa mama: 
            “cando Prunischedda si còxuat ddi fatzo su bene e sa 
            mobilia, che figia ‘e sennores, po cussu no ddi pago s'annàda." 
             
            Che un’orrosighedda in beranu si fut fatta bella Prunischedda, 
            medas piccioccos de bona familia da ‘oliant po isposa, ma sa 
            donna no ddi giaiàt su premissu ca fut pitia: forzis fut ca 
            ddi srebiat in domo sua, po cussu appassiàda sempere is palarimpos 
            . 
            Don Baingiu, “burricu chenza cuscenzia,”cando sa picciocchedda, 
            ait cumenciau a framentàre … no ‘nde ddi pigàda 
            is ogos de pitzus.  
            Una die chi sa mama fut andàda po domandare de su porzedimentu 
            de sa figia, sa donna non de serrat bucca, cun is bantidos: “Prunischedda 
            est fainera cant’ e una massaja manna, geniosa chistionando, 
            e de caratile bellu. Est s’unica chi srebit a mesa cando tengio 
            istrangios de lussu. A crogorista e deventale biancu arrandàu, 
            paret ancora prus bella, e i sennores ddi faent bonas istrinas.” 
            In s’intantis, don Baingiu accostit a cara risulana, cun d’una 
            sacchittedda prena de soddos e dd’intregat in manos de sa mama 
            naendoddi: “custos pagos soddos funt po acconciare sa crebettura 
            a sa domighedda de ladari, bistu chi ddue proet aintru. Custu cumpensu 
            de reconoschenzia a Prunischedda, ca est fainera e obbidiente.” 
            Issa cun tantos ringraziamentos, no ddi pariat beru e s’ind’andàt 
            prexàda: mai aiàt bistu tanti dinare.  
            Sa gente, beffiana e limbuda, connoschendo Don Baingiu, passando in 
            sa ruga, naiàt: Pistone est a crebettura noa, fatta de is praxeres 
            de sa figia Prunischedda ai cussu bagasceri de don Baingiu! 
            Prunischedda sempere prus bella, pariat una pintura de chelu, po cussu 
            nd’iat leàu sa conca a medas piccioccos cun s’imbidia 
            de ateras piccioccas, ma cando unu de is tzeracos aiat tentu s'atriviu 
            de dda pedire po isposa, su mere, nche dd’iat bogau naendoddi: 
            “Prunischedda est provista de custa familia e nesciunu si pongiat 
            in conca cosas arestes…” 
            Passant duos annos e Prunischedda cumenciàda a ingrassare de 
            brente e de pettorras, sa cosa fut tzerta: Prunischedda fut orruta 
            in is ingreghios de su mere. Sa mere, suspettando sa cosa, ddi domandat 
            chie fut su babbu de sa creatura chi portat in is intragnas, ma issa, 
            tancàda che tumba, ca fut amelezzàda de su mere, chissàe 
            cun cale promissa no arresponddiat, e sa Donna ‘nche dd’iat 
            bogàda de domo sua cun paraulas pagu bellas, chenza paga e 
            chenza su bene promittiu, finzes is istrinas de is sennores s'iat 
            pinniccàu, sa nobile iscuscenziàt. 
            Sa pobera Prunischedda torràt a domo cun is bregungias in pitzu, 
            vituperiàda de totus, e teniat bonos seighi annos.  
            Pistone, su babbu, minchione, non fut balente de pigare unu fuste 
            e giare una bella surra a don Baingiu de ddu lassare po mortu, comente 
            s’acustumanza, de sa lèi populàna de cussos tempos. 
             
            Piccioccos de sa bidda po beffa, dd’iat postu duos corros de 
            beccu in su portale po ddi fare-a cumprende ca si depiat fengare e 
            ispettànt s’arrevesa. Tia Damigiana, peroe, no ddu poddiat 
            paddire e fut andada a sa giustizia po dennunziare don Baingiu po 
            esset disonoràu sa netta minorenne. Cando fut bessiu su proccessu, 
            don Baingiu s’iat postu abogàu mannu e iat pagau unu 
            tzeraccu, becciu, legiu e bisògu po tistimongiare in frassu, 
            naendo chi su figiu de Prunischedda fut de issu e ca da ‘olliat 
            isposare. Sa familia de Prunischedda no si poddiat pagare abogàu, 
            e Prunischedda po srabare s’onore, si fut depia coxuare cun 
            su tzeracu becciu e bisògu.  
            Don Baingiu, peròe, sighindo su trumentu de s’acra, mesu 
            diliriàu, a limbariones invocandosi a sa sorre naiat: “su 
            preiiiide ca mi oogioooo cuuffessaaaare, su pedronu de cuuussa creaaatura 
            chi hapo iiifrorigiaaau,”.  
            Donna Efisia, po primu faiat origas de mercadèri, apustis po 
            dovere cristianu iat tzerriàu s’arretore. 
            Est cuffessione de fare tremere is pedras! S’arretore cun is 
            manos in conca: “donna Efisia, don Baingiu petit su perdonu 
            a Prunischedda! Mandàe prestu a da tzerriare, po chi, cun su 
            pedronu finiat su pattimentu de custu peccatore! Chi Deus tengiat 
            miserigodria de issu!” Ma donna Efisia, de cussienzia niedda 
            prus de su dimoniu no ddi tremiat mancu pilu e d’arresponddiat: 
            “chi andet cun totus is tialus ! Custa bregungia manna in domo 
            mia? No, no s’inde chistionet!” 
            S’arretore, che sentenzia ‘e giugi: “Pedronos Don 
            Baingiu ‘nde  
            deppet peddire a medas piccioccas, ma hòe, su prus perzisu 
            est su pedronu de Prunischedda, orrovinàda ancora minoredda!” 
            Donna Efisia trassera cant’e sa prima iat pentzau de agatare 
            atteru arremediu, e mandàt a Trampisca, una laccaja a tzerriare 
            tia Trotza s’accabadòra po tupàre sa bucca a sa 
            gente e a su frade… 
            S’accabadòra, si puru no esset ischipiu né ligìre, 
            e né mancu iscriere, fut finzes allevadòra, e chi de 
            una manu leàda, de a s’atter’apporriàt. 
             
            Su degolu cun su mazzolu, beniat fattu a iscusiu e adenotte po ghi 
            nesciunu s'esset accatau de nudda.  
            Sa laccàja, obbidiente comente sempere, zuccàda a passu 
            lestru in su crofu de sa notte a tzerriare tia Trotza. Bene abboborrotàda 
            de un’iscialu, in mesu caminu attobiat appare cun issa andando 
            cun d’una sacchittedda bianca de linu in manos, inue costoiat 
            una pariga de serros e unu lomburu de filu ‘e linu po segare 
            e accappiare s’imbiligu, de su naschidorgiu, bistu chi d’iant 
            tzerriat cun urgenzia po agiudare a s’illibertare Prunischedda 
            ca portàda is penas de su partu. Sa laccàja cun d’un’iscudu 
            de prata, giàu de sa donna s’invocàda a s’accabàdora 
            po chi esset andàda allestru, naendoddi: “don Baingiu 
            est unu mese mannu suffrindo cun s’acra e sa mere mia est morindosi 
            de dispraxere; tenende piedàde!”S’accabadòra, 
            che arresposta salomonica: “issu piedade no nd’at tentu 
            po is tzeracas e duncas: don Baingiu podet ispetare, geo, seo andando 
            arregolere su chi at semenau in terra proibia, apustis ando cun s’aìna 
            …”  
            Prunischedda aiat fattu unu pipiu bellu che unu sole, fattu e pintu 
            don Baingiu. 
            Tia Trotza s’accabadòra, s’impreu…de su matzolu 
            nieddu de ogiastu afumàu in su cannitzu prima de s’umperiu, 
            po acustumanza connota, dd’iat tentu in aredèu de sa 
            mama sua: issa puru accabadòra e allevadòra. 
            Cust’impreu, solu feminile, naiat Mamài mia, si passàda 
            de mama in figia de su tempus antigu meda, peròe beniat isceberàda 
            una sola de sa familia; sa prus coraggiosa, e in d’una bidda 
            non de ddu poddiat essere prus de una. Finzes s’abrebu po su 
            trapassu beniat tentu segretu po totu sa vida, e s’accabadòra 
            beniat zerriàda sulu po malaidos de patimentu trumentosu. Abortas 
            fut su malaidu etotu, ancora cun sentidu a s’invocàre 
            a s’accabadòra po accabbare su patimentu. 
            A part‘e chitzu tia Trotza, chenza intrare in lettu, tzucàda 
            a domo de don Baingiu, iscurza po non fare arrastu in s’orrùga. 
            Amontàda cun d’unu isciallu nieddu, pariat sa morte in 
            premissu… Su matzòlu cuadu aintru de una sacchitta niedda 
            de furèsu ddu teniat bene cuàu asut’e s’isciallu 
            po chi nesciunu esset suspettàu.  
            Cun sa bisura de una pàntama andaiat po s’urtimu abbòju. 
             
            Donna Efisia ancora in pei ispettandodda, dd’arrecit in s’aposentu 
            de lettu inue Don Baingiu fut crocau moribundu. 
            Is pinnas biancas, totu tappissadas de quadros, su prus mannu, de 
            Nostra Sennora, face a sa porta, in conchera de su lettu a baldachinu 
            de don Baingiu ddue furint, su quadru de is animas de su prugadoriu, 
            gherrando imesu a sa framula cun Luciferu a frucone in manos atzitzando 
            fogu, su quadru de su coro ‘e Gesusu, Santu Srebrestianu, Santa 
            Lughia e atteros Santos chi sa nobile fut devota, furint in is atteras 
            pinnas. Mentres, un orrosariu cun d’unu crocifissu mannu de 
            matriperlas fut introbicàu a sa palèra ‘e de su 
            lettu de su moribundu.  
            In cussa notte muda e niedda… s’intenddiat solu su sorrogu 
            de s’acra chi don Baingiu portat de meda tempus ma, comente 
            intràda tia Trotza faendosi sa grughe e naendo:« Gesu 
            Cristu siat cun nos » un’isciorroccu mannu faiat tremere 
            totu sa domo. Is quadros de is santos nche orruiànt a terra 
            a frighinìdas e abbarràt appiccau solu su quadru de 
            is animas de su prugadoriu. «Mai sutzediu», naiat s’accabadora: 
            is santos e is cosas de cresia no si lassanta mai in s’aposentu 
            cando s’unperat su matzolu po su trapassu, ma custos si nde 
            funt fuidos primu de nche ddos bogàre! In custa domo paschent 
            is tiaulos che breses in sa pastura frisca. 
            Boddias is cicicias de is quadros e bogados a foras santigheddos e 
            magineddas, s’accabbadora cumandàd’a donna Efisia 
            de giare a buffare a don Baingiu una tassa manna de filuferru po dd’istontonare 
            . 
            Donna Efisia po fare allestru, a don Baingiu, dd’iat postu un’ 
            imbudeddu in bucca po si ddu fare ingurtire impresse, si puru una 
            parte andaiat in mesu a sa braba longa e crispa, don Baingiu pariat 
            mortu e no portàt prus saèru . 
            S’accabbadora, peròe, primu de umperare s’aina, 
            forrogàda astuta de su travesseri de su malaìdu po ‘nde 
            pigare su jualeddu postu ddies prima, issu puru a iscopu rituale… 
            Su jualeddu, fattu de linna ‘e pira o de oggiastu, a inginnu 
            de unu juale de boes, pittiu cant’e unu prociddu ddu teniant 
            in medas familias. Comente su mazzolu beniat inneddigàu de 
            fumu e chine ddu possediat, d’appiccàda cun is quadros 
            in s’aposentu de caràma.  
            Contos de su jualeddu, naiat mamài, s’intenddiant duas 
            diciduras antigas: una nait chi su jualeddu si poniat a su mortu fiudu, 
            o fiuda, aintru de su baùlu po chi s’essent torrados 
            a junghere, che unu juo, is pobiddos finzes in s’atteru mundu, 
            cun custu sinnificau, chi: « omine chenza femina no trisininat 
            carru, mancu in su paradisu. » Mentres s’attera dicidùra, 
            naiat chi beniat postu a su moribundu astuta de sa croena po truncare 
            impresse sa mola de su zugu cando cun su matzolu beniat fertu unu 
            croppu siccu a su tzugu. In cust'attera manera, su jualeddu, fatu 
            s'umperiu, si torràt appiccàre, prontu a s’ocurrenzia. 
            Sighindo su connotu, naiat mamài: tia Trotza, po no si fare 
            connoschere de a Deus, primu de giare su croppu...si passàt 
            in face latt’e lua po chi sa cara esset pedriu sa ‘isura. 
            Amontàda sa conca de su moribundu, cun s’errisu sardónicu 
            nche ‘ogàda a foras sa sorre e giaiàt unu cropu 
            siccu a is pettorras de su moribundu. Asseguràda chi don Baingiu 
            fesset mortu, faiat intràre donna Efisia po ddi fare biere 
            chi sa faina fut andàda a cumprimentu. Apustis lassàda 
            sa domo cun custas paraulas: “hòe, unu Baingiu si nd’est 
            andau e unu Baingeddu, est naschìu!” Donna Efisia che 
            una macca, a ogos isprepeddaos: “no bogio intendere prus chistionare 
            de cussa bajana…!”Apustis a boghes che un’ispiridàda 
            cumenciàt a fare su teu.  
            Campanas a tres manos po don Baingiu, su prus erricu de sa bidda e 
            missa cantàda cun tres preides po nche artziare ‘erettu,’erettu 
            a chelu. 
            Donna Efisia, cun dolore fraitzu, amontàda cun d’unu 
            velu nieddu longu finzes a carrones, pariat Nostra Sennora de is sette 
            dolores. 
            Totu sa bidda presenziàda a s’interru, a errisu e chenza 
            lambriga, ca apustis si pappàda e buffàda a cussienzia 
            po s’anima de su mortu, ma nesciunu dd’iat sentiu. 
            Mancàt solu sa familia de Prunischedda ca teniat bona arrexone. 
            Batteros piccioccos in petzas, pagados bene, po onorare su nobile, 
            isterriu in sa lettìga tragamortos cun s’istema nobiliare 
            e unu lentzolu arrecramàu e arrandàu chi pendiat finzes 
            a terra, attraessànt sa bidda comente in cruffessone, po chi 
            sa gente d’essent fatu reverenzia finzes a mortu. In sa cruffessone, 
            cun boghe cufùda, ca apustis pappant e buffànt, omines 
            e feminas naiant s’orrosariu cantàu. Ma torrando, arribados 
            a s’umbulu mannu, ananti a sa cresia, don Baingiu cumenciàt, 
            cun barzos e pes unu murighingiu aintru ‘e su nenzolu. Don Baingiu, 
            fut torràu a biu naendo ancora: su pedronu! su pedronu! Cun 
            custu peccàu no mi ‘olet mancu Luciferu! 
            Donna Efisia, buttulàu su velu nieddu, che macca ncà 
            fut: Baingiu meu! Baingiu meu! Eit’est cus’errore, una 
            mesa apparicciàda de donnia grazia ‘e Deus po onore tuo! 
            No ddu potzo giare a is canes! Torradi a morrere torradi a morre in 
            asseliu!  
            Su moribundu peroe no teniat ancora gana de morre e torrat a domo 
            a pei suo susteniu de is piccioccos chi portant sa lettiga tragamortos. 
            Forzis su matzolu dd’iat apertu i venas de su coro, ma torràdu 
            a domo ddi torraàt s’acra. Passànta ddies e don 
            Baingiu no arrenddiàt acora s’anima a su tiaulu. 
            Donna Efisia intimoria de s’arretore, e orroschia de tennere 
            su frade pudrigando in su lettu, mandàda sa laccaja a tzerriare 
            Prunischedda po su pedronu. Prunischedda peroe, custa ‘orta 
            cossigiàda bene: in cambiu de su pedronu pediàt: “duas 
            tancas accant’e sa bidda, unu taggiu de brebes, unu taggiu de 
            baccas, una domo cun is trastos e un arretradu de don Baingiu po d’appiccare 
            in s’aposentu bellu, in manera chi su figiu esset ischipiu comente 
            fut su babbu.” 
            Donna Efisia po primu bogat fogu fintzes in origas de s’arrabiu, 
            ma apustis una simàna chi su frade, no campàda e no 
            moriàda, custrinta de s’arretore accunsentit a su chi 
            ddi pediat Prunischedda.  
            Cando fut totu fattu de su notàriu, cun paperi in manos, Prunischedda 
            andàit abisitare su mere moribundu po su predrònu.  
            Donna Efisia cun su crocifissu in manos: “giura ca pedronas 
            su mere tuo e ca ses cuntenta de su chi as arreciu po cumpensu de 
            s’onore”. Prunischedda, giurat ananti de custu crocifissu”. 
            Don Baingiu che meraculu ‘e Deus, abiascàda is ogos e 
            si cicit in su lettu. Su pedronu dd’iat sanàu, e cun 
            sa manu treme treme a ogos chi pediant miserigodria, carinniat is 
            trempas de Prunischedda.  
            Torradas is forzas e is disigios…don Baingiu andàda fittianu 
            a monte a cuaddu de s‘ebba murtina sempere oghitando Prunischedda 
            ca si fut fatta ancora prus bella bestida che grandu sennora. Sa popolazione, 
            ca non pedronat mancu s’innocenzia e su passàu, e forzis 
            imbiddiosa, po ingiuliu da tzerriàda donna Prunisca. A su pipìu 
            puru, prus creschiat e prus portàda sa bisura de su babbu, 
            ddu tzerriant don Baingeddu.  
            Don Baingiu, disigiat sempere de podet carinniare Prunischedda e Baingeddu 
            cando ddos bìat in sa tanca, ma Prunischedda prus tostorruda 
            che mai, cussu disigiu no si dd’iat mai accanzàdu  
            Ifiudàda de su pobiddu becciu, che sennora altolocàda, 
            Prunischedda teniat srerbidoras, tzeraccos, bestiamene e sostros prenos 
            de trigu e de donnia grazia ‘e Deus. Sa popolazione, sempere 
            in cricca de s’ispassiàre sa limba, dd’iscriat 
            in su portale: “Donna Prunisca, at arziau sa crista!” 
             
            Don Baingiu pigàu de arremorsu no agataiat paghe, e no tenendo 
            eredes, pentzando de s’illebiare sa cuscienzia una ddie chi 
            attobiàda appare cun Prunischedda, ddi peddiàt su pipiu 
            po ddu tennere issu in domo sua cun sa promissa de ddi lassare totu 
            sa sienda. Ma Prunischedda prena de arrabiu: “imentigau s’est 
            ca Baingeddo est figiu de su bisogu? Baingeddu est su meu e nesciunu 
            m’inde ddu leàt: no tenet abisongiu de linghere su pratu 
            in domo ‘e fustei!” Ma, un’atteru puntore cussu 
            beru, ‘nde leàda don Baingiu. Sa bidda disabiedàda 
            iat iscritu ancora in su portale de Prunischedda: “Babbu mortu, 
            sa burrica angiàda, sette fustis e sette seus!”  
            Cuncodràu don Baingiu un’atterera ‘orta in s’orroda, 
            e un’interru in pompa manna, Donna Efisia in s’attitidu 
            cantàda: “No ddu passeis in s’umbulu mannu, no 
            scì chi torrèt che s’atter’annu!” 
            Chi s’arregodais, don Baingiu fut torrau a biu passado in su 
            eretu de s’umbulu mannu. 
            Ma don Baingiu, provàu de su suffrimentu, ibentìu, po 
            arreparare a su male fatu, in punt’e morte, tzerriàu 
            su vicariu e unu notàriu, isposat Prunischedda e allegitimat 
            Baingeddu, lassando po deretu titulu nobiliare e totu sa sienda.  
            Si puru no dd’iat mai carinniàu, morindo cun cussu ddisigiu, 
            aiat fattu su dovere de unu babbu ‘onu. 
             
            Cun custu contu, si depeus assegurare chi mancu su matzolu tenet forza 
            de ‘occhiere chi Deus non bollet. Su pedronu illebiat sa cuscenzia 
            de donnia peccadòre, credente e nò credente!  
            Po chidas e chidas, is leghendargias de sa bidda portant“filighittu” 
            in dentes po imbidia e-a pungios buidos!  
            Prunischedda aiat imentigau su male passau e si fut gosàda 
            s’errichesa agiudando sa familia e sa pobera gente. Baingeddu 
            fut biviu a becciu mannu de sennore cun bellu portzeddimentu e donna 
            Efisia fut morta apustis duos annos de su frade, ifelonàda 
            de tzaccu cun totus i dimonios de-a vatu! 
          Tando 
            donnia nova si cantzonàda e mamài, ca fut de su 1871 
            ischiat finzes sa cantzòne chi aiant postu a Prunischedda apustis 
            mortu don Baingiu.  
            Is cantagontos, po si badangiàre su pane andànt cun 
            d’unu sonetteddu, de bidda in bidda in totu sa Sardinnia, po 
            isterre is novas bellas e malas e fut su gazzettinu sardu de tandero. 
            A picciocchedda ddos apo accudios geo puru, ma apustis de sa gherra 
            est cambiàu totu e cuss’ispassu est mancàu a is 
            benidores nostos. 
            Cust’istoria, midd’iat contàda Mamai mia, Grazia 
            Saderi cando tenia treighi annos arremintindo iscaccu. In s’intantis 
            chi dd’apporrìa i filos po ddos intrare in is lizzos. 
            Geo, po no midd’imentigàre dd’ia iscritta a picciochedda, 
            in su 1946 ma ancora hòe dda porto siddia in sa memoria. 
            
          2° 
            Premiu de Litteradura Sarda “Su Casteddu ‘e sa Fae”Posada 
            10-12-2005. De is contos de Mamài 
              
           |